Mhaer is oontsjtande roond 't jaor 1000. Vur dae tied waore vurral de rivierdale bewoend en pas later woorte de plateaus ontgonne of 'gekoloniseerd'. Uvver 't plateau va Mergraote lepe wal e paar waeg, me de res waor vurral busj. Aene van die waeg waor d'r Via Mansuerisca, d'r (warsjienlik) Romeinse weeg va Tongere nao Trier en dus tusje Mestrich an de Maas en Limburg an de Vesdre. In Keer heesj e nog ummer de Limburgersjtraot en op Sjilberig d'r Mestrichterweeg.
Mhaer is gekoloniseerd vanoet Voere en hoert toen dus nog bie 't Graafsjap Voere. Dat waor 'n behuurlik belangrieke plaatsj, want dao wurd in 878 't Verdrag va Voere gesjlote tusje de naokommelinge va Karel d'r Groete, dae troewes i Aoke gesjtorve en begrave is, hee woende i Jupille en zieng vurvadere keme va Herstal, dus min of mië e keend van hië.
In 1080 lut d'r graaf 'n vesting boewe i Dalhem en 't graafsjap gaet vanaf dan Dalhem heesje. Zoe'n 150 jaor later, in 1239, wurd d'r graaf Dirk van Hochstaden versjlage dur d'r hertog Hendrik II va Braobent en op die maneer noom hee de mach uvver. Dat wil neet zigke dat 't graafsjap ingelief wurd, me 't wurd 'n personele unie; Hendrik blief hertog va Braobent, me wurd tegeliek och graaf va Dalhem.
Zienge klingzoën, d'r hertog Jan I va Braobent hat vraegel mit d'r graaf va Gelre in d'r Limburgse successieoorlog. D'r hertog Walram IV va Limburg sjtirf i 1280 en 3 jaor later sjtirf zieng enige dochter Irmgard. In 1288 kump dae sjtriëd tot d'r sjlag bie Woeringe, dae gewonne wurd dur d'r Jan, dae noe dus och nog 'ns hertog va Limburg wurd.
De gebiede Dalhem, Limburg, Rode en Valkeberg were dus vanoet Brussel besjtuurd en kriege d'r naam 'Landen van Overmaas'. In 1430 komme ze in Bourgondische han en were same aene van de Zeventien Provinciën. Dis komme in 1482 in Habsburgse han, 't latere Sjpanje. Zeve noordelike provincië verklaore zich in 1581 onafhankelik mit de Acte van Verlatinghe en grofweg gezag bleve de ander 10 Sjpaans. D'r Tachtigjäörige Oorlog zou tot 1648 dore en daonao kump d'r Franse zonnekunning Louis XIV dit gebied inneme. In 100 jaor tiëd wurd Mestrich 3 kiër belegerd en ingenome en dao zal Mhaer zekker de gevolge van oondervoonde hubbe: dur Sjpanje in 1579, dur de Hollendere (Frederik Hendrik) in 1632 en dur de Franse (graaf d'Artagnan) in 1673. Roondtrikkende legers motte laeve van 't land; ze plundere en klauwe hun ete en zalle dat neet zachzinnig gedoë hubbe. Neet gek dat in dae tiëd de sjutteriej va Mhaer 't leve ziet.
Nao d'r Sjpaanse successieoorlog were de Sjpaanse Nederlande bie de Vrede va Utrech va 1713 es e soort wisselgeld gegeve an de Oosteriekse Habsburgers en dat zouwe ze 80 jaor blieve. In dae tiëd hat 't wal bokkeriejers i Valkeberg en Rode (zoe'n 650 besjuldigde en ruum 300 veroordeelde), me gek genog gaene aene i Dalhem of i Mhaer.
In 1793 wurd Mestrich wer 'ns belegerd, dis kiër dur de Franse revolutionaire legers. Die voge de Oosteriekse Nederlande in 1795 bie Frankriek en daomit make ze 'n eind an 't Ancien Regime en dus an 't graafschap Dalhem. Ze make nuuj gebiede, oë oonder och 't Departement Nedermaas. Nao d'r sjlag bie Leipzig (1813) rope de Hollendere d'r zoën va sjtadhouwer Willem V oet tot kunning Willem I. Nao d'r sjlag bie Waterloo (1815) en 't Verdrag va Wene komme de Zuidelike Nederlande bie dat kunninkriek en wurd Willem och groëthertog va Luxemburg, dat deel is van d'r Duutsje boond.
15 jaor lang besjtaet 't Verenigd Koninkrijk der Nederlanden of de Zuidelike hubbe d'r genog va en verklaore zich onafhankelik. 't Departement Nedermaas is dur kunning Willem umgedup tot Limburg, umdat e zoe gan ouw name wil gebruke vur de provincies. Limburg huurt och bie de opstandelinge en hat dus 'nne aege gouverneur nudig. Dae wurd gevoonde i Mhaer; d'r baron waor namelik och 'nne fanatieke Belsj. Nederland erkint in 1839 pas Belsj en de grenze were getrokke: Luxemburg wurd gesjplits, juus wie Limburg. De westelike dele blieve Belsj en de oostelike blieve va Willem. Me umdat d'r Duutsje boond op die maneer e sjtuk groond kwiet is, kump oostelik Limburg och bie d'r Duutsje boond, tot 1866.
't Kin soms gek laope. In 1790 biste nog Oosterieks, daonao Frans, dan Hollensj, dan Belsj en dan wer Hollensj, me tegeliek och Duutsj, in nog ging 50 jaor.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten