Murge is 't 200 jaor gelaeje: d'r groetste veldsjlag vur d'r Uursjte Weldoorlog. Bekans gaene kint 'm; 't is d'r Sjlag bie Leipzig, van 16 pies 19 oktober 1813, tusje Napoleon en de 6e coalitie.
Ederaen kint Napoleon en och ederaen kint Waterloo (1815), d'r toch nao Rusland (1812), zienge veldtoch in Egypte, dat e van Corsica keem, zichzelf tot keizer kruunde en verbanne woord nao Elba en Sint Helena. Me bekans gaene kint Leipzig, terwiel e totaal neet oonbelangriek waor.
Tenge Frankriek zun in totaal 7 coalities gewes, eders kier van versjillende samesjtilling. Groët-Brittannië is alling bie de 4e coalitie neer d'r bie, me bie die andere eders kier. Vurname andere partieje zun Oosteriek en Rusland, die aafwisselend waal en neet mit dunt. Neet umdat ze neet wille, me umdat ze versjlage zun of umdat Napoleon e verdrag mit hun hat gesjlote. Vur de res dun soms klinger lande mit zoe wie: Zjwede, 't Ottomaanse Riek, Sakse, Pruusje, Holland/Nederland, Sjpanje, Portugal, Napels, Italië enz.
De uursjte 2 coalities zun nog tenge de Franse Revolutionaire van 1792-1797 en van 1799-1802. Napoleon wit de 3e coalitie te versjloon bie d'r Sjlag bie Austerlitz in december 1805. D'r Sjlag bie Jena en Auerstedt in oktober 1806 is de belangriekste uvverwinning tenge de 4e coalitie en d'r Sjlag bie Wagram is de belangriekste tenge de 5e coalitie in 1809. Me in dat jaor verluus Napoleon zienge uursjte groete sjlag, bie Aspern-Eßling, tenge de Oosteriekers. Dao verluus hee och zienge maarsjalk - en gojje vrund - Lannes. In 1810 trowt hee mit Marie-Louise va Oosteriek en dan is hee op zieng toppeunt va zieng mach.
Vanaf 1811 begint 't bergaaf te goe mit Napoleon. Hee kint ging controle kriege uvver 't Iberisch schiereiland. "Guerilla" is neet vur niks e Sjpaans woord. Hee hat zienge broor Louis kunning va Holland gemak in 1806, me in 1810 lieft e 't bie z'n keizerriek in, umdat Louis te Hollensj waor gewore. In 1808 hat e zienge andere broor Jozef kunning va Sjpanje gemak. Me och dae faalt, in Napoleons owwe. Napoleon wilt 'm goon helpe, me wurd tegeliek bedreigd dur 'n nuuj coalitie in 't ooste.
Rusland wil namelik Pole (op dat moment 't Hertogdom Warschau) inneme, dat oonder Franse controle sjtaet en ze wille och oet 't Continentaal Stelsel sjtappe. Napoleon wil zieng ouw tactiek wer toepasse: ten aanval! Dus hee trik in 1812 ten sjtrijde tenge de Russe, me vur waete wie dat aaflup: van de ruim 600.000 seldaote, kump amper 5% truuk. De Pruusje sjlete zich aan bie de coalitie van Groët-Brittannië, Oosteriek en Rusland en dis groëtmachte van Europa ruke hun kans. Me Napoleon wit mit e nuuj leger de Pruusje en Russe te versjloon in mei 1813. Och d'r Sjlag bie Dresde op 26-27 augustus is 'n Franse uvverwinning, me op 30 augustus verleze de Franse d'r Sjlag bie Kulm. Och luk 't de Franse neet um daonao Berlien in te neme. Och Beiere sjluut zich noe aan bie de coalitie, die dur de Duutsjers noe 'die Befreiungskriege' geneump were.
Napoleon trik zich truuk tot Leipzig. Dao sjtun zoe'n 195.000 Franse tengenuvver 350.000 Pruusje, Oosteriekse, Zjweedse, Sakse en Russische seldaote. Dur 't groete aantal nationaliteite wurd 't och wal d'r Volkeresjlag geneump. Ruum 90.000 seldaote gun doëd of zun gewond, zoe'n 30.000 Franse were gevange genome en nog 'n 5000 Franse laope uvver.
Op 16 oktober vilt Napoleon aan en wit nog bekans te winne. Roond 5 oor sjmiddigs lut hee zelfs de klokke loewe i Leipzig. Me hee misde juus e paar reservetroepe, die opgehouwe woorte, en e verluus. Op 17 oktober gebäört vrie wienig, behalve dat allebei de kante zich hergroepere en mit name de coalitie väöl versjterkinge kriet. Op 18 oktober valle de coalitielegers aan oonder leiding van d'r Oosteriekse maarsjalk Schwarzenberg. Bie de Pruusje hat maarsjalk Blücher de leiding en bie de Zjwede d'r kroënpreens Karel Johan, dae vur zieng adoptie dur d'r Zjweedse kunning nog es maarsjalk Bernadotte oonder Napoleon deende. Nao 9 oor vechte drieve ze de Franse truuk tot in de sjtad.
In die nach begint Napoleon zieng troepe truuk te trikke, uvver 'n brugk uvver de Elster. Schwarzenberg hat respec vur Napoleon en lut 'm zienge gaank goe. De Franse beende explosieve oonder de brugk, zoedat die neet in vijandelike han kin valle. In d'r naodemiddig van 19 oktober bleus alling 'nne bange Franse korporaal te vreug de brugk op en zoe were 30.000 Franse gedwonge zich uvver te geve.
De sjtad en 't gebied roond Leipzig liegk vol mit doeje en gewonde. Ze were uursj beroofd van hun klijjer, wapes en wat ze nog mië bie zich hubbe. Me ze motte nog begrave were. De bevolking wurd gedwonge um ze te begrave, aandersj were ze nao Siberië gesjik. Dat zou nog monde goon dore en d'r breke al gauw ziektes oet, wie cholera en tyfus.
Napoleon wurd truukgedreve tot achter de Rijn. De Hollendere verwelkomme op 30 november Willem Frederik, dae op 2 december kunning wurd. De coalitietroepe valle Frankriek binne en op 9 maart 1814 beje ze Napoleon zelfs 'n wapesjtilsjtand aan. Me dan mot hee al zieng veroverde gebiede truukgeve. Hee weigert. De legers valle op 30 maart Paries binne en op 6 april traejt Napoleon aaf en beneump zienge zoon tot keizer Napoleon II (3 jaor aod en op dat moment al op de vluch mit Marie-Louise). Op 11 april taekent Napoleon oeteindelik 't Verdrag van Fontainebleau, oemit hee aafsjtand daet van d'r Franse troën en och al zieng familielede. Hee maog keizer blieve, me alling van Elba.
Vur waete dat e dat neet lang volhult, e ontsjnapt, wit wer de mach uvver Frankriek te kriege, me wurd in Waterloo definitief versjlage en e sjtukske wiër verbanne: nao Sint Helena, oë hee in 1821 zal sjterve.
D'r Sjlag bie Leipzig is dis week dus 200 jaor gelaeje en dat wurd geveerd/herdach in en um Leipzig. 't Monument dat in 1913 is opgerich, is gans opgeknap. 't Waor namelik gans zjwart gewore van d'r raok van de industrie, me 't is noe wer gans zuver. Me ech sjoen is 't neet, 't is erg bombastisch, 'nne mix tusje germaans en communistisch. Los daovan wurd d'r vanalles gedoe dis week, 'n lezing mit o.a. Geert Mak en op zoondig 'living history'. Mië is hie te veende: http://www.voelkerschlacht-jubilaeum.de/
Geen opmerkingen:
Een reactie posten