Europa vs Islam

Sins 't oontsjtoon van de Islam hubbe zie of zelf oorlog geveurd of zun ze aangevalle gewore. Dit begoes in begin 7e iëw mit de veroveringe nog oonder leiding van Mohammed zelf tot an 't Ottomaanse Riëk dat eindigt in d'r Uursjte Weldoorlog in begin 20e iëw. In d'r tusjetiëd woort e gebied verovert van de Atlantische kust in Sjpanje en Marokko, 't ganse Midde-Ooste, tot an India en China. Ze brachte neet alling oorloge vur, mè zurgde och vur groëte ontwikkelinge in de wetensjap en geneeskunde, in d'r tiëd dae bie oos de Middeliëwe geneumd wurd.

In dit sjtuk rich eech meech op de kiëre dat de Islam mit hun veroveringe an de poorte van Europa hat gesjtande. Dit is 3 kiër gebäörd: aene kiër in Frankriek en 2 kiër in Oosteriek. In 732 wurd de veroveringstoch vanoet Sjpanje gesjtop dur Karel Martel, d'r opa van Karel d'r Groëte. En in 1529 en 1683 wurd vanoet de Balkan twie kiër Wene belegerd, mè neet iggenome.

(622 - roëj - 632 - oranje - 661 - gael - 750)

Tusje 622 en 632: Mohammed verovert 't Arabische sjiëreiland. Nao zienge doëd wurd aanvankelik Libië t/m Iran veroverd en in d'r iëw daonao wurd dat oetgebreid tot Marokko t/m Pakistan.

Vanoet Sjpanje (Al-Andalus, van Al-Wandaluz: gebied van Vandale) wurd 't zuide va Frankriek veroverd en in 721 wit Odo van Aquitanië de Umajjade bie Toulouse te versjloon, mè in 725 komme ze truuk en pludere Bordeaux. In 732 zun ze opgeruk tot hovverwaegs Frankriek.

732 Sjlag bie Tours / Poitiers
Abdul Rahman wurd versjlage (en sjtirft) dur Karel Martel (= d'r hamer, opa van Karel d'r Groëte)

De noordwaartse opmarsj van de Islam wurd tengegehotte, mè dit zou neet d'r litste kiër zie dat de Franke ze bevechte. Karel versjlaet ze in 736 och in de Sjlage bie Avignon en Nîmes en in 737 bie d'r Sjlag an de Berre. Och opvolger Pepijn d'r Korte en zienge zoon Karel d'r Groëte veure nog oorlog tenge ze, oëdur de More zich truuktrikke tot achter de Pyreneeë.

Sjpanje blief vur e groët deel Islamitisch en tenge dit Kalifaat van Cordoba were de uursjte Kruustochte gehouwe: de 'Reconquista'. Daonao volge och de Kruustochte nao Jeruzalem; d'r uursjte oonder leiding van Godfried van Bouillon, ozze Hertog van Neder-Lotharingen (noe Benelux).

Vanaf 1300 greujt in Turkije, ten ooste van Constantinopel, 't Ottomaanse Riëk. Dit greujt in de uursjte iëwe oet tot 't gebied dat noe West-Turkije, Bulgarije en Griekeland is. Hovverwaegs d'r 15e iëw is 't Byzantijnse Riëk gekroompe tot neet väöl mië es alling de sjtad Constantinopel. De Ottomane belegere die sjtad in 1453.

1453 Val van Constantinopel: sultan Mehmed II versjlaet Byzantijns keizer Constantijn XI

De Ottomane verovere t/m 1480 de ganse Balkan en zelfs de Krim. In 1526 versjlun ze de Hongare in d'r Sjlag bie Móhacs en were 'n groëtere bedreiging vur 't Habsburgse Riëk van Karel V.

1529 Beleg va Wene
Süleyman I 'de prachtlievende' wurd versjlage dur Karel V

Bekans 800 jaor nao de Franke in 't zuid-weste, wurd Europa noe aangevalle vanoet 't zuid-ooste en sjtun de Ottomane op 27 september an de poorte van Wene. De 12.000 seldaote die Wene motte verdedige were op 't litste moment aangevuld mit 8.000 man versjterking mit de modernste vuurwapes. 't Luk de Ottomane neet um Wene in te neme en op 14 oktober wurd de opmarsj nao Centraal-Europa gesjtop. In dis periode greujt 't Ottomaanse Riëk tot Algerije in 't weste, tot Eritrea in 't zuide en tot de Kaspische Zië in 't ooste. Zoe'n 150 jaor nao d'r uursjte kiër wurd nog ins Wene belegerd.

(Ottomaanse Riëk greujt van 1300 tot 1683)

1683 Beleg va Wene
Kara Mustafa (names Mehmet IV) wurd versjlage dur de 'Hillige Liga'

De Ottomane sjtun wer an de poorte van Wene en daomit van de res van Europa. Es ze de sjtad inneme, liegk d'r weeg ope nao Berliën, Brussel en Pariës. En dizze kiër zun hun kanse e sjtuk groëter. Nao versjillende aanvalle vanaf 14 juli, vilt in september d'r butensjte moër um Wene, dat mer dur 11.000 seldaote en 5.000 burgers verdedigd wurd. Mè juus op tiëd, op 12 september, vilt e gecombineerd leger van Pole, Duutsjers en Oosteriekers (o.l.v. d'r Poolse kunning Jan Sobieski) de belegerers aan en versjlaet ze nao amper 13 oor. De Ottomane vluchte en in Belgrado kriet legerleider Kara Mustafa 'n zjwarte sjerp opgesjik van sultan Mehmet IV: 't bevel um zichzelf op te hange. Och dizze kiër luk 't hun dus neet um Wene in te neme. De Christelikke lan in Centraal-Europa zeente dis aanval es 'n goj waarsjuwing en ze richte de 'Hillige Liga' op. Vanaf dan zal 't Ottomaanse Riëk nooit mie zoe groët zie, 't verluus langsem ummer mië terrein en krimp tot en mit d'r Uursjte Weldoorlog, 't wurd opgeheve op 1 november 1922 en gaet uvver in 't huidige Turkije.