Historie 2

De Aerd is zoe'n 4,5 miljard jaor gelaeje oontsjtande, tegeliek mit de zon en de res van oos zonnesjtilsel. Kling rotsblokke, puin en gleujend gesjtaente sjmoolt same tot asteroïdes, monde en planete; zoe och de Aerd. De uursjte 500 miljoen jaor wurd de Aerd nog geteisterd dur 'n renge van meteoriete. Es dae tot 'n eind kump, oontsjtaet vrie flot 't leve op Aerd. Nog 'ns 500 miljoen jaor later beginne de levesvurme pas mit fotosynthese: 't umzitte van zonleech in energie. Pas hovverwaegs in 't leve van de Aerd kump d'r zuursjtof op dis planeet. Dit leidt d'rek tot 'n extreme iëstiëd; zoe erg dat de ganse Aerd is bedik mit sjnië en iës: Snowball Earth. Roond 1,5 miljard jaor gelaeje oontsjtunt d'r miërcellige levesvurme en in 't litste miljard jaor ontwikkele die zich tot sjummels, dere en plante, uursj nog in 't water en later op 't land. Dit leve wurd och wer geteisterd dur meteoriete, zoe wurd roond 252 en 65 miljoen jaor gelaeje bekans al 't (groëte) leve oetgeroejd: Massa-Extinctie. En op de klok van de Aerd laeve d'r pas de litste 20 seconde luuj op dis weld.

De Aerd in 24 oor

4,560 miljard - De Aerd oontsjtaet oet klinger sjtukke die roond de zon drieje.
4,527 miljard - De theorie is dat de planeet Theia op de Aerd insjlaet; e deel wurdt d'r Mond

4,25 miljard - 't Uursjte water op Aerd
4,2
4,1 miljard - Continente beginne te oontsjtoon, mè nog neet zoe wie veer ze kinne.
4,0 miljard - D'r kump 'n eind an de meteorieterenge dae de Aerd 500 miljoen jaor teisterde

3,8 - Tusje 3,6 en 4 miljard jaor gelaeje oonsjtaet 't leve op Aerd: de prokaryoten

3,6

3,4

3,2 - Tusje 3 en 3,5 miljard jaor gelaeje begint fotosynthese, dat levesvurme zonleech kinne umzitte.

3,0

2,8

2,6

2,4
2,3 miljard - D'r uursjte zuursjtof op Aerd zurgt d'rek vur 'n "Snowball Earth"
2,2
2,1 miljard - De uursjte eukaryoten laeve op Aerd.
2,0

1,8

1,6 - Tusje 1,4 en 1,7 miljard jaor gelaeje oontsjtunt miërcellige levesvurme

1,4

1,2

1,0 miljard - De uursjte sjummels op land
900
800 Ma - Supercontinent Rodinia
760 Ma - De uursjte dere (nog in 't water)
670 Ma - De uursjte plante op land
600 Ma - Twie kiër "Snowball Earth"
542 Ma - Cambrische explosie: de uursjte insecte en get later:
400 Ma - Amfibië en de uursjte dere op land
300 Ma - Väöl plante
252 Ma - Perm-Trias Massa-Extinxie / Begin dino's en zoogdere (kiek wiër bie Historie 3)
200 Ma - Continente beginne oetaen te drieve
65 Ma - Krijt-Tertiair Massa-Extinxie
5 Ma - Miensjechtige oontsjtunt (kiek wiër bie Historie 4)

De Aerd in 12 oor