Historie 6

In de uursjte 5 lieste zoog vur dat 't heelal zoe'n 14 miljard jaor aod is en de Aerd zoe'n 4,5 miljard jaor. 't Leve begoes vrie flot op Aerd, mè 't blaef lang kling en seempel. Pas nao de Massa-Extinctie van 250 miljoen jaor gelaeje waor d'r weeg vrie vur de dino's, die de Massa-Extinctie van 65 miljoen jaor gelaeje neet uvverlaefde. Toen waor 't tiëd vur de groete zoogdere, oëvan de primate zich 5 miljoen jaor gelaeje ontwikkele tot miensjechtige en zoe'n 250.000 jaor gelaeje tot 'echte' luuj. Die laeve lange tiëd es holbewoners, es jagers en verzamelers, die langsem 'n twiede weld ('n vursjtillingsvermoge in hunne kop) kinne goon ontwikkele, zoe taekene ze 15.000 jaor gelaeje hun gedechte in beeltenisse op rotse. Zoe'n 12.500 jaor gelaeje zun ze bliekbaar zoe good gewore in 't verzamele, dat ze genog voedsel hubbe um op ing plaatsj te goon woene en dao kling tuintjes aan te liegke. Dizze 'Neolitische Revolutie' - van jager tot boer - is volges meech de groetste verandering van 't miensjeleve ooit: luuj laeve neet langer wie dere es oonderdael van de natuur, mè ze bepale noe zelf wat, oë en wie greujt; luuj gun vanaf dan de natuur nao hun hand zitte, blieve op ing plaatsj woene, hubbe voedsel uvver, kinne handel drieve, hubbe tiëd uvver vur ander beroepe en specialisaties.

12.500 jaor gelaeje - Begin Jonge Dryas (kouwer) / Luuj beginne mit landboew in Midde-Ooste

12.000 jaor gelaeje - Tusje 15.000 en 10.000 rotstaekeninge in Frankriek en Sjpanje

11.500 jaor gelaeje - Einde Jonge Dryas (wermer)

11.000

10.500 jaor gelaeje - Luuj beginne dere te houwe / viëteelt

10.000 - Mit 't woene op ing plaatsj ontsjtun och mië ziektes, roof, sjlaverniej en oorlog

9.500

9.000 jaor gelaeje - Landboew in China

8.500

8.000 jaor gelaeje - Zalmvisjers in Westkust van Noord-Amerika
Tusje 8.000 en 7.500 jaor gelaeje - Bandkeramiek in oos regio
7.500 jaor gelaeje - Koppertiëd in Midde-Ooste

7.000

6.500 - Sjtamverbande greuje langsem oet tot durpe en sjtaej, oë neet ederaen zich oonderaen kint

6.000 jaor gelaeje - Landboew in Mexico / oetveending van 't raad en mië handel wurd mäöglik

5.500 jaor gelaeje - Luuj veende 't sjrif oet, warsjienlik vur koopactes en vurraod op te sjrieve

5.000 jaor gelaeje - Broonstiëd in Midde-Ooste / Sjtaej langs de Indus, Nijl, Eufraat & Tigris

4.500 jaor gelaeje - Pyramide van Cheops wurd geboewd

4.000 jaor gelaeje - Broonstiëd in oos regio

3500 / 1500 v.Chr.
3250 / 1250 v.Chr. - Iezertiëd in Midde-Ooste
3000 / 1000 v.Chr. - Besjavinge in China, Midde-Amerika en Andes
2750 / 750 v.Chr. - Sjtichting van Rome / Iezertiëd in oos regio
2500 / 500 v.Chr. - Confusius, Socrates (kiek wiër bie Historie 7)
2250 / 250 v.Chr. - Alexander de Grote, Chinese Moër
2000 / 1 n.Chr. - Begin van oos jaortilling
1750 / 250 n.Chr.
1500 / 500 n.Chr. - Einde West-Romeinse Riëk - Besjavinge in West-Afrika
1250 / 750-900 n.Chr. - Karolingische Renaissance
1000 / 1000 n.Chr. - Christelikke Jaortilling wurd ingeveurd / Vikinge oontdekke Groenland
750 / 1200 n.Chr. Renaissance van 12e iëw / Zjwarte Doëd dur Europa
500 / 1500 n.Chr. - Bookdrukkuns / Oontdekking van Amerika / Einde Oost-Romeinse Riëk
250 / 1750 n.Chr. - Industriële, Amerikaanse, Franse Revolutie
35 / 1961-'69 n.Chr. - Uursjte miensj in de ruimte en op d'r Mond