Jubileum 175 jaor

Op 19 april 1839 erkint Kunning Willem I de oonafhankelikhaed va Belsj es apart land.

Belsj en Nederland zun lang same de Nederlanden gewes, 'nne groep graafschappe, hertogdomme, provincies etc. die oonder aen besjtuur vele. Zoe waore ze Bourgondisch en via Karel V were ze Sjpaans. De Noordelikke Provincies waete zich in 80 jaor tied oonafhankelik te make van Sjpanje en were daomit och Protestants. De Zuidelikke blieve Katholiek en Sjpaans, en nao 1713 were ze Oosterieks. De Franse Revolutionaire verovere al dis gebiede en make och 'n ganse nuuj indeling. De ouw heerlikhede en prins-bisdomme were aafgesjaf en ze were logisch ingedeeld mit name van riviere, juus wie de departemente in Frankriek zelf. Zoe wurd e groët deel va Luuk 't departement van de Ourthe en weer veer 't departement van de Neder-Maas.

Nao d'r Franse Tied wurd neet alles oongedaon gemak. Zoe blief de indeling besjtoe, mè dan mit ouw bekinde name en wurd 't departement van de Neder-Maas herneump tot Limburg, wurd Ourthe wer Luuk en och de name Brabant, Vlaanderen en Gelre komme truuk. Mè de revolutionaire ideë were wer oonderdruk, dat luk alling neet lang. Al in augustus 1830, es 't Verenig Kunninkriek va Nederland pas 15 jaor besjtaet, komme de Belsje in opsjtant. Aene mond ieder is in Frankriek al de julirevolutie oëdur kunning Karel X mot aaftraeje en och de Pole komme in opsjtand tenge de Russe, de Italiane tenge de Oosteriekers en de Iere tenge de Ingelsje.

Aeglik is 't och neet gek dat de Belsje in opsjtand komme. Zoe were de Wale (en Vlaamse adel) gedwonge um Hollensj te kalle, is 't leger- en landsbesjtuur vurnamelik Hollensj (terwiel de Belsje bevolking groeter is) en hubbe de Katholieke nog ummer minder rechte. Och hou Belsj mer 26 miljoen sjuld en Nederland 1726,5 miljoen. In de Twiede Kamer waore 55 zetels vur 3,5 miljoen Belsje en 55 zetels vur 2 miljoen Hollendere. Mer e kwart van de ministers keem oet Belsj en mer 1 op de 6 officere waor Belsj, terwiel de mieste seldaote wal Belsj waore.

(Uursjte Belsje vlag in 1830)

Es op 25 augustus in de Muntsjouwburg va Brussel - oetgerekkend ter iere van d'r 58e verjäördag van Willem I - d'r opera La Muette de Portici (de sjtomme va Portici) wurd opgeveurd, e sjtuk dat gaet uvver d'r Napolitaanse opsjtand tenge Sjpanje, inspireert dat de Belsje en brik de revolutie los. 2 Daag later zun d'r och opsjtande in o.a. Luuk en Verviers. Op 3 september kump kroënpreens Willem nao Brussel (terwiel zienge broor mit e leger van 6.000 man opruk) en an Willem wurd dudelik gemak dat de Belsje 'n aege land wille binne 'n personele unie. Kunning Willem reageert dao aanvankelik neet op en de State Generaal gun pas op 29 september daomit accoord, es 't al te laat is. Want op 23 september trik preens Frederik mit 12.000 man Brussel binne en wurd 't doelwit van alle Belsje opsjtandelinge en zelfgevurmde vriekorpse, zelfs Franse troepe: zie gokke op 'n aansjleting bie Frankriek.

Op 4 oktober kump 'n Vurläöpig Bewind biejaen en zie rope de oonafhankelikhaed oet. Daobie huurt och de ganse provincie Limburg. De revolutionaire troepe hubbe eind oktober gans Belsj in han, op e paar sjtaej nao, zoe wie Antwerpe, Venlo en Mestrich. Op 3 november were de uursjte verkezinge gehotte. 't Bewind gaet uvver in 'n Nationaal Congres en die keze op 22 november dat Belsj 'n constitutionaire monarchie mot were; daovan were de Oranjes vur ummer oetgesjlote. Bie de Conferentie van Londe wurd Belsj dur de groetmachte op 20 december onafhankelik verklaord en in januari wurd dao an toegevoeg dat Belsj vur ummer neutraal mot blieve. Op vursjtil van Ingeland wurd d'r Duutsje preens Leopold van Sachsen-Coburg en Gotha gekoze, dae op 21 juli 1831 kunning van de Belsje wurd. In augustus 1831 begint Willem I d'r tiendaagse veldtocht nao Brussel, mè nao dreiging van 'n Frans leger, trikt e zich truuk in Antwerpe. Pas in december 1832 wurd mit behulp van de Franse 't Hollensj leger verdreve oet Antwerpe.

(Oost-Limburg bie Nederland en Duutsje Boond)

Pas op 19 april 1839 zou Willem I 't Verdrag van Londe taekene en daomit Belsj es onafhankelik land erkinne. In dit Verdrag der XXIV Artikele wurd 't land verdeeld en ze komme uvveraen dat de provincie Limburg en 't Groethertogdom Luxemburg gesjplits were. West-Limburg en West-Luxemburg were / blieve Belsj en Oost-Limburg en Oost-Luxemburg were / blieve van Willem I. Luxemburg blief e Groethertogdom, dat al lid waor van d'r Duutsje Boond. Um 't verlees van de helf va Luxemburg good te make, wurd Oost-Limburg 'n Hertogdom en gaet es zoedanig in d'r Duutsje Boond. Tegeliek blief 't 'n provincie, die truukgegeve wurd an Nederland. Logisch toch?

Al die 9 jaore zou gans Limburg dus bie Belsj hure en d'r uursjte Gouverneur daovan (okt '30-apr '31) waor François Charles Antoine de Loë, jao dae va Mhaer. Heë waor aene van de fanatieke Belsje opsjtandelinge en zou nao dis functie och nog Senator were, Burgemaester va Mhaer en gevolmachtigd minister an 't Oosteriekse hof in Wene. Heë zou in 1838 sjterve; áé jaor vur de onafhankelikhaed. De vraog is natuurlik of Mhaer Belsj wuur gebleve, es heë dan nog gelaef zou hubbe?

Bekiek hie aander jubilea.

Jubileum 200 jaor

Op 11 april 1814 wurd Keizer Napoleon verbanne nao Elba, heë maog zich dan "Kunning van Elba" neume.

Napoleon versjlaet in 1805 d'r Keizer van Oosteriek en d'r Tsaar va Rusland bie d'r Driej-Keizersjlag bie Austerlitz (teggewoordig i Tsjechië). De jaore die volge is heë d'r machtigste persoën op de weld en mit name in Europa. Alling Ingeland beejt waersjtand, me Napoleon beheersj 't ganse continent. Alling Sjpanje kriet e neet gans oonder controle: dao vecht e neet alling tenge e leger, me tenge de ganse bevolking: 'guerilla' dus. Op dat moment ruke de Keizers in 't Ooste hun kans en Rusland sjtaet toe (boete afsjprake mit Napoleon um) dat Oosteriek wer e leger opboewt.
Napoleon ziet dat es 'n dreiging en hee boewt 't groetste landleger tot dat moment: le Grand Armée. In 1812 vertrik e daomit nao Rusland en vur waete wie 't aaflup: de Russe blieve zich truuktrikke en lotte 't, op e paar kling sjlage nao, neet op 'n confrontatie oetlaope. Zelfs Moskou verlotte ze - d'r Tsaar vluch nao St.Petersburg - en ze lotte de gevangene vrie en geve hun fakkels, zoedat gans Moskou in brand sjtaet es de Franse dao liegke te sjlaope. Es d'r weenter insjlaet, trikke de Franse truuk, me van de ruum 500.000 komme mer zoe'n 2%, 10.000 man truuk.

Frankriek liegk op de kneje, me is nog neet versjlage. Dat zou gebäöre in d'r Volkeresjlag bie Leipzig in oktober 1813. Napoleon mot zich nog wiër truuktrikke, zelfs achter de vreugere Franse grenze, tot zelfs Paries wurd iggenome op 31 maart van dat jaor. 2 Daag ieder wurd in Nederland gewerk an de uursjte groondwit. Op 2 april wurd Napoleon aafgezat dur de Franse Kamer, op 6 april wurd Lodewiek XVIII (broor van geëxecuteerde Louis XVI) d'r nuje kunning en op 11 april taekene minister van boetelandse zake Talleyrand, diplomaat Caulaincourt en de maarsjalke Ney en McDonald 't Verdrag van Fontainebleau. Tsaar Alexander mak afsjprake mit Talleyrand en is daobie erg toegeeflik vur Napoleon en umdat de ander afgevaardigde pas laat i Paries aankomme, were de mieste afsjprake gehandhaaf. Zoe zun ze neet bliej mit de locatie oe Napoleon heen mot: Elba. Ze vinne 't te geveerlik, zoe kort bie Italië en Frankriek. Och zun ze neet tevraeje dat Marie-Louise mit zoon Napoleon II o.a. 't Hertogdom Parma kriege. Dat Napoleon zich 'keizer' maog blieve neume, 2 miljoen franc per jaor kriet en 400 man 'hofhouding' mitkriet, vinne ze bliekbaar gae probleem. Mè 't belangriekste wat d'rin sjtaet: Napoleon, noch zieng familie of naokommelinge, maoge ooit nog aansjpraak make op d'r Franse troën.

Kaart van Europa, nao 't Congres van Wene

Op 3 mei kump Napoleon aan op Elba. Marie-Louise en Napoleon II zun neet mit 'm mitgegange, mè truukgegange nao häör familie in Oosteriek. Zie zalle Napoleon daonao neet mie zie. Op 30 mei wurd 't Verdrag van Paries getaekend en daonao beginne de uvverwinnaars same mit d'r nuje kunning an de herinrichting van Europa bie 't Congres van Wene (september '14 - 26 juni '15). Frankriek mot de uvverwonne gebiede truukgeve, me de kaart wurd och vereenvoudigd. De ouw dinastië were hersjtild, me 't Hillige Roomse Riek zou neet truukkomme en d'r (dur Napoleon gevurmde) Duutsje Boond wurd gehandhaaf. Praktische zake wie d'r burgerlikke sjtand blieve besjtoe, mè de soms verworve democratie (liberté, egalité et fraternité) wurd wer aafgesjaf; al zou die later (1830 en mit name 1848) toch d'r kop wer opsjteke. Och were internationale tolheffinge enz. besjproke en wurd 'n diplomatiek protocol vasgelag. D'r wurd zelfs al gesjproke uvver de aafsjaffing van sjlaverniej, mè 't machsevewich zurg d'r juus vur dat de expansiedrif zich noe rich op kolonies. De doezende diplomate die al dae tied in Wene zitte, were fleenk vermaak dao en dat zurg vur de oetsjprake: "'t congres dans wal, mè bewaeg neet" of "ze dronken een glas, deden een p(l)as en alles bleef zoals het was".
Hovverwaegs zou Napoleon op 26 februari 1815 vluchte nao Frankriek en begint an z'n 100-daagse, tot hee in Waterloo definitief versjlage wurd. 8 Daag later, op 26 juni 1815, is 't Congres veerdig en is Europa letterlik en figuurlik hertaekend.

Bekiek hie aander jubilea.