Dat d'r 'nne sjtrijd aan zoot te komme, dat waor min of mië wal dudelik, me tusje wae, wielang, wie erg en mit name oëdur, dat wis gaene. Mit name de umvang hou gae miensj verwach.
In de uursjte jaore van d'r 20e iëw is 't Belle Epoc nog bezig, de 2e industriële revolutie, 'nne tiëd dat de middeklasse en burgerij fleenk riëk woord. An die riekdom en industrie hong och 't imperialisme vas: eder land wool 'n weldriëk were, mit name um de kolonies. En dat hink wer vas an militarisme en fleenk nationalisme. De groete lan, de imperia, gonge och bondgenootsjappe aan: Frankriek mit Ingeland en Rusland; Duutsjland mit Oosteriek-Hongarije en in 't begin och Italië.
Op 28 juni 1914 is Franz Ferdinand (50) mit zieng vrow Sophie op bezeuk in ing van hun provincies, Bosnië. Heë is op dat moment Aartshertog en zou zienge noonk Franz-Jozef goe opvolge es keizer. Me heë wurd same mit zieng vrow vermoord bie 'n roondrit in Sarajevo.
Dat hou nog fleenk get veuj in de aerd. Gavrilo Princip hat zich mit 2 vrun aangesjlote bie de 'Zwarte Hand', 'n Servische nationalistische bewaeging. Zie hubbe same 'n plan bedach vur d'r aansjlag. D'r uursjte dae 'n bom mot goeje, is warsjienlik bleend, want e ziet de oto's neet langskomme. D'r twiede ziet ze wal en goejt zieng bom, me Franz Ferdinand pakt ze zelf op en goejt ze sjnel weg. Daonao ontploft die en 3 officere rake gewond. Dae wat de bom gegoejd hat, ziet dat allemaol en wil sjnel zieng flesjke cyaankali opdreenke, me dit is al aod en hee sjpuujt 't wer oet. Dan wilt e in de rivier sjpringe, me juus op die plaatsj is die mer 20 cm hoëg en daodur wurd heë toch opgepak.
(Franz Ferdinand en Sophie, 5 minute vur d'r aansjlag)
Nao 't ontploffe van die bom hubbe de oto's plankgaas gegeve en koes Princip neet mie sjete. En wat daet 'nne gefrustreerde terrorist? Juus, get ete. Franz Ferdinand en Sophie vervolge hun programma en komme same 't sjtadhoës oet. Ze sjtappe wer in d'r (ope!) oto en wille nao 't ziekehoës oë de gewonde officere liegke. Oetgerekkend d'r chauffeur wis dat neet en heë wool de ouw route vare, me wie ze 'm zagte wat de bedoeling is, mot heë d'r oto drieje en vuurt achteroet, precies vur 'n delicatessezaak. En wae kump dao nao boete gelaope? Is dat effe toevallig: Princip, mit gelaje pistool. Heë wach gae moment en sjuut Sophie en Franz Ferdinand doëd.
In 't begin blief 't rustig, me 't vervolg waete vur, hië nog 'ns op e riejke:
23 juli: Oosteriek sjtilt 48-oorsultimatum an Servië um mit agente oonderzeuk te doe nao d'r moord en eist dat Servië de verantwoordelikhaed van d'r moord op zich nimt.
25 juli: Servië sjtimt i en wil de sjuld op zich neme, me d'r maoge ging Oosteriekse agente Servië i: einde diplomatie. Rusland sjteunt 't Slavische Servië.
27 juli: Rusland mobiliseert. Duutsjland ziet dit es 'n oorlogsdreiging.
28 juli: Oosteriek mot gevolg geve an 't ultimatum en verklaort d'r oorlog an Servië.
30 juli: Oosteriek mobiliseert. Duutsjland sjtilt 12-oorsultimatum an Rusland um mobilisatie in te trikke.
1 augustus: Rusland gief gae gehuur en Duutsjland verklaort d'r oorlog an Rusland. Frankriek mobiliseert oet angs vur Duutsjland en sjteun an Rusland. Uursjte Russe valle Oost-Pruusje binne. Duutsjland bezit Luxemburg.
2 augustus: Duutsjland eist in ultimatum an Belsj um vrieje durgank. Belsj weigert en wil neutraal blieve (want dat waor de opdrach bie de oprichting van de Verenigde Nederlande in Verdrag va Wene 1814-1815). Duutsjland verklaort d'r oorlog an Belsj.
3 augustus: Duutsjland verklaort d'r oorlog an Frankriek.
4 augustus: Duutsjers trikke Belsj i. Ingeland verklaort d'r oorlog an Duutsjland (Ingeland zou de neutraliteit va Belsj garandere; de oonafhankelikhaed is in 1839 neet vur nix i Londe getaekend!)
Op 4 augustus, um hof 8 'sjmurges, trikke 34.000 Duutsjers Gemmenich binne en gun via Hommerig nao Visie. Dao were ze oonder vuur genome, ze sjikke de vrolluuj weg, arrestere 600 mansluuj, sjete d'r 36 doëd en sjteke de hoezer i brand. De Duutsjers laope bie Moelinge langs de grens mit Misj en Aesde en de Hollensje douaniers kriege de opdrach um truukhouwend te zie. Af en toe zouwe sommige Duutsjers de grens effe zie uvvergesjtoke, me dur 't versjtendig optraeje van die grenswachte, blief Nederland oet d'r oorlog. Um 11 oor 'saoves waarsjuwt Ingeland dat Duutsjland mot truuktrikke en nao weigering verklaort 't d'r oorlog. Op 5 augustus begint laat op d'r aovend d'r Sjlag um Luuk en op 6 augustus wurd in Weersj 'nne Duutsje seldaot neergesjote en dat wurd gewroke op de bevolking, die oet hun hoezer were gejaag en soms neergesjote, mit 24 doeje tot gevolg. Op 12 augustus is in 't Belsj-Limburgse Halen d'r allerlitste cavalerieveldsjlag: d'r Sjlag mit de Zilvere Helme. En op 16 augustus gief 't litste fort roond Luuk zich uvver; dis 12 daag zun essentiëel vur de Frans-Ingelsje verdediging, oëdur Duutsjland neet Paries kin inneme en toch gedwonge wurd tot 'nne oorlog op twie fronte, dae ze oeteindelik zalle verleze.
Alle lan zun noe in oorlog mitaen, op Nederland nao. Zie zouwe nog 'n erg dubieuze rol goe sjpeule, esof hun neutraliteit neet al dubieus genog is. Servië zou 1/3 van hun bevolking verleze en in Belsj were de ergste veldsjlaeg oetgevochte; Belsj wurd in de ganse weld gezie es 't oonsjuldige sjlachtoffer dat d'r hoëgste priës betaalt. Miljoene seldaote en burgers verleze hun leve en 'n ganse generatie is oetgemoord of getraumatiseerd. De ingegrave seldaote gonge mit väöl plezeer nao d'r oorlog; zie dachte vur de keersjmes nog heldhaftig truuk te komme, me ze komme alling nog hun laopgrave oet mit 'n combinatie van cocaïne en rum, gefabriceerd in Nederland en wat ze opgesjik kriege dur hun familie haem, 'es sjteun'. Aemaol 'over the wall' renne ze 't mitrailleurgeweld i van d'r vijand of, es ze wegrenne van 't front, dur hun aege mitrailleurs.. Um nog mer te zjwiege van de chloor- en gifgasaanvalle, honger, krenkdes, enz. enz...
Bekiek hie aander jubilea.
.jpg)
