450 jaor gelaeje kroog Gerard van Imstenrade de 'Heerlike Rechte' uvver Mhaer en moeg zich dus vanaf toen 'Hiër va Mhaer' neume. Mhaer waor vanaf 1564 'n 'Hiërlikhaed', 'n min of mië zelfsjtandige besjtuurlike aenhaed. Op keerkelik niveau zou Mhaer nog bekans 'nne hovve iëw (tot 1658) bie de parochie Voere hure, mè de kesjtiëlhiëre kroge hiemit oonder andere de 'hoëge jurisdictie'. Zie moegte vanaf toen d'r doëdsjtraof oetsjpreke uvver 'halszake'; get oevur me uursj nog nao Voere moes goe.
(Eupening 2011 - - Galg va Mhaer)
Um dit an de (analfabete) bevolking en reizigers dudelik te make, koes me natuurlik gae gebruuk make van naamburdsjes, grenspäöl of gesjreve berichte. Me gebruukde symbole en beeltenisse, dus woord in dae tiëd 'n galg geplaatsj in 't utersjte peuntsje van die Hiërlikhaed. Zo leet me waete wie groët dit gebied waor en dat 't zelfs pies dao leep, es e soort grenspaol en me leet waete dat d'r daadkrachtig woord opgetroje. D'r is alling gae eenkel bewiës gevoonde dat die galg och ooit ech gebruuk is gewore. Mhaer waor dus vurral e rustig klae durpke. Op de plaatsj van die galg sjtaet noe 'n 'landmark', umdat me 'n echte galg get te luguber voond, sjtaet d'r e raad op 'n sjtang, get wat vreuger gebruuk woord um de 'geradbraakte' tentoën te sjtille en de kraoje zalle daova genote hubbe. Dit monument is 3 jaor gelaeje geëupend, mit hulp van de sjutteriej, want toen waor 't mit name de sjutteriej die mitholp mit ordehandhaving en terechsjtillinge. 't Is dan och neet gek dat 't oprichtingsjaor truukgaet tot 1567, mer 3 jaor náo 't verkriege van die Hiërlike Rechte. Die Hiërlikhaede zun troewes opgeheve in d'r Franse Tiëd, toen woord 't de Gemeente Mhaer, in 't Departement van de Neder-Maas, dat later de Provincie Limburg zou goon heesje.
(Wape bovve de poort)
Al in 1560 wurd Gerard van Imstenrade in officiële documente 'Hiër va Mhaer' geneumd. Dit is warsjienlik 'n sjriëffaot, want zienge pap wurd e paar jaor later nog besjeije 'Jonker' en 'Erfvoucht tot Mheer' geneumd. In 1555 wurd Keizer Karel V opgevolg dur zienge zoon Filips II en behuurt Mhaer dus tot Sjpanje. Kunning Filips II mak in 1564 per Kunninklik Besjluut va Mhaer 'n échte Hiërlikhaed. Dit waor vur Gerard neet zoonder koste en d'r Kunning hou 't geld hel nudig, want och aander gebiede in de buurt woorte in dae tiëd 'n Hiërlikhaed. 't Is wal opvallend dat Gerard de Hiërlike Rechte kriet en neet zienge pap Jan, dae pas 5 jaor later zou sjterve. Mesjien is dit gedoe um vraegel uvver de erfenis te vurkomme. Gerards zoon Winand lut es Hiër va Mhaer in 't Twelfjäörig Besjtand (1609-1621) de hoeve roond 't kesjtiël boewe en sjeenkt in of roond 't jaor 1617 d'r zilvere voggel an de sjutteriej. 't Alliantiewape van Winand en zieng vrow Mechtild is dan och truuk te veende bovve de poort van de hoeve en op 't sjildsje dat oonder dae voggel hingt.
Als je voorbij die bocht ... (bent) bent
Voorbij het huisje dat ik huur ... (rent) rent
Dan kleurt opeens de weg ... (road) rood
Terwijl ik mijn vriendin met een stuk taart ... (pie) paai
En naar een blonde haarlok kijk, die ik ... (I) aai
Vraag ik hoe zij het vindt, waarop zij zucht ... (sigh) saai
Ik denk dat ik de was maar even droog ... (dry) draai
Voordat ik met mijn spullen naar de zaal ... (hall) hol
Die zit vanavond, ook al is het herfst ... (fall) vol
Vindt zij het goed als ik wat met haar pop ... (doll) dol
En zomaar heel een winkelcentrum ... (mall) mol
Ze weet wel dat ik met een oude vlam ... (flame) fleem
Sinds ik steeds mokken met haar op haar naam ... (name) neem
Waaruit ik nu al maanden al mijn drank ... (drink) drink
Ze is in 't leggen van zo'n soort verband ... (link) link
Dat ik nog af en toe iets van die hoer ... (hore) hoor
Daar geeft ze mij per dag een klap of vier ... (four) voor
En als ik haar een keertje in de winkel ... (store) stoor
Dan jaagt ze mij onmiddelijk de deur ... (door) door
Nu ik de smaak van etenwaar uit blik ... (can) ken
Waaraan ik ooit, al is de vraag wanneer ... (when) wen
Denkt mijn vriendin wanneer ik eet, hij eet ... (eats) iets
Iets vies, maar ik doe aan wat hij behoeft ... (needs) niets
Hoewel ik, man je weet niet hoe, ... (how) hou
Van rund en liever op een stukje koe ... (cow) kauw
Dan smaakt zo'n blikje visextract met bloem ... (flower) flauwer
En voel je je na elke hap een uur ... (hour) ouwer
Het schijnt dat er een brandje in het bos ... (wood) woedt
En ik weet niet wat ik met mijn humeur ... (mood) moet
De buurman, die het gras uit alle macht ... (might) maait
Belooft dat hij het laatste woordje goed ... (right) raait
(Kees Torn - "N-E")
In 't Frans:
Wat staat dat glas ... (vèr) ver
Sorry dat ik over mijn zus ... (seure) zeur
Ik vond gisteren de avond ... (soire) zwaar
In 't Duusj:
Wat zou jij vinden als ik zoals jij ... (du) doe
En dubbel:
Gek dat ik die hoer ... (hore) hoor ... (hear) hier
De economie staat in de Verenigde Staten ... (states) steeds ... (still) stil
An d'r uursjte Kruustoch dege oongevaer 100.000 luuj mit, mit name oet Frankriek en aangrenzende lan: Vlaandere, Normandië en Bourgondië. Umdat d'r Duutsje keizer d'r paus neet erkint en 'nne aege (tenge)-paus hat, daet heë en zieng onderdane neet mit. Op aene nao: Godfried va Bouillon, ozze hertog va Neder-Lotharinge, dae later d'r uursjte Christelike heersjer uvver Jeruzalem zou were. Mè van die 100.000 luuj zou zoe'n 80% neet truukkomme, inclusief Godfried zelf.
Zoe zoge de kruusvaarders dus neet oet..
Historische contex
Um de kruustochte te begriepe, moste uursj waete in welke tied alles zich afsjpult en wat väöraf gebäörde. De invasies en plundertochte van Vinkinge, More en Aziatische steppevolke vermindere fleenk in d'r 10e iëw. Mè in d'r 11e iëw blief (west)-Europa enorm geweldadig, noe neet mie van boete mè binnenin; kunninge, hertoge en grave die zich oonderling aanvele vur 't minste of geringste. Noe is geweld nooit good en koeste vurheen de hoeg hiëre hun gewaete en hun zeel zuverwesje, mit fleenke bedrage an d'r paus of bisjoppe of dur 't massaal sjtichte van kloesters, mè noe waor d'r zoeväöl geweld, dat 't zelfs d'r paus te wied gong en heë zelfs opreep vur "daag van vraej": aen of twie daag in de week dat d'r neet gevochte zou were. Of heë sjtilde vurwaardes an geweld, dat de lieger adel alling mer in oorlog moegte es ze toesjtimming kroge van hunne kunning: de Godsvredebeweging, 'n noodgreep um 't toch mer probere in te banne.
Tegeliek zeent vur dat in Sjpanje al Kruustochte (Reconquista) mit succes zun geveurd tenge de More. Die begoeste in 1063 mit d'r zenge van Paus Alexander II, die nome in 1085 de Taifa van Toledo in en de moslims op Sicilië woorte in 1092 verdreve.
Och oontsjtoond d'r 'n religieuze discussie of sacramente wal geldig waore es ze dur 'n sjuldig persoon gegeve waore; 'nne priester dae bevurbeeld mitgevochte hou. Zoe'n zelfde discussie kin vur oet d'r tied van Karel de Grote, oe geestelike sjlech Latien gebruke en luuj zengene mit de wäörd: "In nomine Patria et Filia et Spirita Sancta" - "In d'r naam van 't vaderland, de dochter en de hillige geestes"...
Byzantium
In 't naobieje ooste liegk 't Oost-Romeinse Riek mit es hoofsjtad Byzantium (teggewoordig Istanbul). Zie waore juus wie 't weste Christelik. Mè in 1054 kump 't Oosters Sjisma, de sjplitsing tusje de Rooms Katholieke en de Oosters Orthodoxe Keerk. Noe waore d'r in dae tied mierdere theologische conflicte, die och regelmaotig opgelos woorte. En de vraog vur hulp vanoet 't ooste, woort dur d'r paus och es 'n verzoenend gebaar gezie. Die vraog kump d'r, naodat Kling-Azië (toen Anatolië, noe Turkije) in 1071 bie d'r Sjlag bie Manzikert dur de Islamitische Seltsjoeke wurd veroverd op Byzantium. Paus Gregorius VII kroog in die uursjte jaore al 'n vraog vur hulp, mè dae hou 't nog te druk mit z'n aege Investituursjtried. Zienge opvolger Urbanus II (en Robrecht, Graaf van Vlaandere) kriet in maart van 1095 't zelfde verzeuk vur extra heurseldaote nog ins. Paus Urbanus is in 1088 verkoze en hat pas nao 3 jaor zienge Duutsje Tengepaus oet Rome kinne verdrieve, mit hulp van Normandische troepe oet Sicilië. Nog ins 4 jaor later, in 1095, kump 't verzeuk vanoet Byzantium.
Pelgrims
Al sins jaor en dag gun d'r pelgrims nao Jeruzalem en Bethlehem en die zun och jaorelank welkom gewes bie de moslims. Mè in 1009 lut d'r Fatimidische kalief Al-Hakim de Hillig-Grafkeerk vernietige. Zienge opvolger lut wal toe dat die herboewd wurd, mè in 1056 were 300 christene verbanne oet Jeruzalem en maoge och ging pelgrims mie de Hillig-Grafkeerk in. De symbolische en religieuze krach van 't herovere van dit Hillige land mot neet oondersjat were in dae tied.
Samevattend
Waetende dat d'r Paus 'n verzoenend gebaar oet 't ooste wil acceptere, dat heë de adel kin verenige boete d'r Duutsje keizer um (en daomit zieng aege legitimiteit kin vergroëte), dat heë grip wil kriege op 't geweldadige Europa én dat heë de pelgrimage nao Jeruzalem kin hersjtille, is 't vrie logisch dat d'r Paus opreup tot 'n Kruustoch nao Jeruzalem. Um zienge oproop neet tot 'n mislukking te make, mak d'r Paus fleenk reclaam bie al zieng bezeuke an regio's en adel, en es extra propaganda is de (gewapende) pelgrimage good vur 'n volle aaflaot: dus alle zun die begange zun vúr of gedeurende de pelgrimstoch, were vergeve en zurge dus vur 'n plaatsj in d'r Hiemel.
HAROLD:-REX:-INTERFECTVS:EST - Kunning Harold is vermoord; Sjlag bie Hastings 1066
Misversjtande
Soms wurd gedach dat de Kruustochte komme dur uvverbevolking of dur 't probleem van de verandering nao 't uursjgeborerech. Uursj erfde alle mansluuj (kiek mer nao Karel de Grote, oë 't laand eders kier opgedeeld woord) en sins kort erft alling nog mer d'r uursjgeborene. Es dit 'n raej vur de Kruustochte wuur, dan zouwe alling of mit name 2e en volgende zone hubbe deelgenomme, mè dit is aantoenbaar neet woër. Och de expansiedrift klop neet, want vurwat zouwe ze alling specifiek nao de Levant oetbreide en neet richting ooste, noorde of zuide, de Kaukasus, Scandinavië of (Noord)-Afrika?
Zelfs de redenatie dat 't vur de sjatte en kosbaarhaej te doe wuur, is oonlogisch, want in Andalusië (Sjpanje: vanoet Frankriek e sjtuk korterbie) en Egypte (juus get wiër wie Jeruzalem) waor väöl mië te hole, mè opvallend genog gonge ze dao neet heen.
Och zun d'r väöl versjillende versies van wie de Kruusvaarders oetgezie hubbe. 't Kortste in de buurt kump 't Tapijt van Bayeux, dat zoe'n 10 jaor nao de Slag bie Hastings (1066) gemak is, oë d'r Ingelsje kunning Harold wurd vermoord en Willem d'r Veroverer, hertog van Normandië, Ingeland veroverd en dao kunning wurd.
Gevolge
Europa wurd sjtabieler en minder geweldadig.
De kommende 2 iëwe zalle de kruusvaarders hun gewonne sjtaej verdedige en herovere.
Riek is m'n neet gewore; alling Genua (en Venetië) hubbe d'r geld an verdeend dur hun vloot te verheure en handel te drieve.
Islamitisch Kalifaat vanaf d'r 7e iëw
: : : 1095 : : :
Maart: Verzeuk um sjteun van Byzantijnse Keizer Alexios I Juli: D'r Paus gaet de uursjte adel peile en recrutere 26 November: Concilie van Clermont
Volkskruustoch (mit name oet os regio) in 1096
: : : 1096 : : :
15 augustus: Begin Uursjte Kruustoch, umdat de oogst dan begint en op d'r heenweeg dus uvveral genog te ete is. Augustus: Aankoms in Constantinopel van de Volkskruustoch (o.l.v. Peter de Kluizenaar & Walter Zonder Have)
Alexios is gesjrokke van de massale opkoms, terwiel heë alling gevrog hou vur e paar hoonderd heurseldaote en heë wit och neet wat e mit die massa aanmot, mit name mit de erm pelgrims van de volkskruustoch, die neet (allemaol) opgevange (kinne) were in Constantinopel en vervolges de umgeving van Nicea plundere. Van november tot..
Uursjte Kruustoch 15 augustus 1096
: : : 1097 : : :
..tot mei komme de 'Kruusvaarders' aan in Constantinopel
De adel en ridders liegke nog 'n gelofte aaf bie keizer Alexios en ze trikke same ten sjtrijde tenge de Seltsjoeke 14 mei tot 19 juni: Beleg van Nicea
De Byzantijne hubbe zelf nauweliks mitgevochte en zelfs achterum oonderhandeld oedur de sjtad zich oeteindelik uvvergief en ze dus neet geplunderd moeg were: 'n teleursjtilling vur de kruusvaarders dus. 1 juli: Sjlag bie Dorylaeum 21 oktober: Begin van 't Beleg van Antiochië
Anatolië (Kling-Azië) in 1097
: : : 1098 : : :
2 juni: Einde van 't Beleg van Antiochië Eind juni: Tengenbeleg van Antiochië
Naodat de kruusvaarders Antiochië verovert hubbe, were ze noe zelf belegerd. 'n Sjteunleger vanoet Byzantium driejt op 20 juni um en kump dus neet te hulp. In 'n visioen kump de Hillige Lans vur en die wurd och gevoonde oonder 'n keerk. Me trik mit de lans väörop in processie um de sjtad heen en och mit de lans väörop daet me 'n oetval nao de belegeraars en 't verhaol gaet dat 'n leger van witte ruiters versjiengt en te hulp sjuut en zoe gewonne wurd. Eind november tot 12 december: 't Beleg van Ma'arrat
Byzantium en Kruusvaarderssjtate in 1099
: : : 1099 : : :
7 juni: Kruusvaarders komme aan bie en beginne 't Beleg van Jeruzalem 15 juli: Inname Jeruzalem en e bloodbad volgt.. 22 juli: Godfried wurd 'princeps' van Kunninkriek Jeruzalem (want d'r echte Kunning is natuurlik Jezus) 29 juli: Paus Urbanus II sjterft nao de inname van Jeruzalem, mè 't nuujs is nog neet tot bie hem gekomme 12 augustus: Sjlag bie Ashkelon tenge de Egyptische Fatimide
: : : 1100 : : :
18 juli: Godfried van Bouillon sjterft dur vergiftiging in Caesarea 25 december: Zienge broor Boudewijn volgt 'm op, mè neumt zich wal Kunning, oetgerekkend op uursjte Keersjdag..
.jpg)
.jpg)
