Aene boam, twie beum
Es me dur Zuud-Limburg reest, dan ziet me väöl verbeending mit de keerk. Van kapelle, tot keerke en van kloësters tot zelfs weëg- en veldkruzer. Zoe zong Sjef Diedere al: “
En knele kinjer bie ’n kruus, daste alling in Limburg nog, langs edere zandjwaeg zuus.” Mè ’t frapante is, dat eech nóg mië “heidense” aspecte in ’t landsjap zeen. Heidens is dan alles wat vur-christelik is, dus in de owwe van de keerk “nog-neet-christelik” is (in tengesjtilling tot ketters, dat “neet-mie-christelik” is).
(Danse roond d'r meiboom)
Dit gebied is pas Christelik gewore in d’r 4e iëw, wie dat geleuf kort nao-aen uursj gedoog en later zelfs verplich woort bie de Romeine. In d’r tiëd dat dis regio nog-neet-christelik noch Romeins waor, geleufde de Eburone hiezoe in miërdere gode, wie Wodan, Donar en Freia. Daovan zieste al ’n uursjte uvverbliefsel: de daag gonstig (
woensdag), donderdig en vriedig zun nao hun verneumd. De luuj in dae tiëd tilde in nachte en weenters. Dit waore de oonzekkerste tieje en me tilde dan och wieväöl weenters, en neet jaore, ‘nne miensj aod waor. ’t Jaor begoes vur hun in d’r weenter en ’n etmaal begoes mit de nach (juus wie bie de Jude). Neet vur niks veer vur keersjaovend al d’r aovend vantevurre, juus wie ‘pakjesavond’ d’r aovend vúr Sinterklaos is. D’r weenter begoes mit d’r aovend vúr 1 november: “Samhain” of “Walpurgisnach”. In die nach, zoe geleufde ze, vervaagde de grens tusje ’t noe en ’t iëwige, tusje leve en doëd. Hievan kump Halloween en Allerziële-Allerhillige. Me geleufde dat de doëje wer op Aerd kaome en dat me die koes verjage mit bv. akelige gezichte op pompoene. Ditzelfde gold vur de nach vúr 1 mei, ’t begin van d’r zommer.
Och waore ze afhankelik van ’t waer en de natuur. Wanhopig probere ze dan och alles te doon um wat neet in hun mach liegk toch te beïnvloede. Van water is me och erg afhankelik en ’t zuverste water kump oet bronne. Die zun vur hun dan och ‘hillig’ en were aanbeje. Mè och beum were aanbeje en zun dik hillig. Beum laeve, greuje, liëke eder jaor te sjterve, mè herrijze wer opnuuj en bovvenal: ze zun al tig generaties aod. Dit fasineert de luuj van toen en ze verbeende d’r vanalle symboliek aan. Mit name linne en aekebeum zun hillig. Oonder die beum wurd rechgesjproke, ze sjtun op kruuspeunte van waeg en gelde es herkinningspeunt. Op ’t kruuspeunt van de waeg Mestrich-Limburg-Trier en Luuk-Voere-Gulpe-Aoke sjtong lang ‘nne lin: “ter-linne”. Die plaatsj- en sjtraotname kom vur zelfs tenge i Mhaer: “an Mhaereboam”. Wat ‘nne boam vur luuj betaekent, zoogse wie ’t ganse durp ’t hou uvver d’r kesjtangel dae umgezaeg woort. Dit is och neet gek, want zelfs de opa’s en oma’s van oos opa’s en oma’s wiste neet better dan dat dae boam d’r ummer gesjtange hat. Uvver de väöl jongere beum in de Gelimment zun de mieninge dan och e sjtuk verdeelder.
(Noorse Yggdrasil of Irminsul bie Sakse)
De aanbidding en veriëring van beum hat ’t Christendom nooit gans weg kinne neme. De Sakse geleufde dat d’r hiemel sjteunde op hunne hillige boom “
Irminsul”. Karel d’r Groëte leet dem in 772 umhowwe, d’r hiemel veel neet nao oonder en hienao dwong heë de Sakse um zich te lotte däöpe. De 4500 die dat neet dege, woorte onthoofd. Ander missionarisse waore pragmatischer en nagelde gewoën e kruus an ‘nne boam, es compromis. Zoe koes me toch op de ouw plaatsj blieve baeje. Beum mit kruzer kumse huuj nog ummer tenge.
Wie in d’r 19e iëw de interesse in folklore greujde, begoeste luuj i Duutsjland – juus wie in ouw tieje – d’r duustere weenter te versere mit denne. Umdat die d’r ganse weenter greun blieve, sjtun die symbool vur ’t leve dat uvverwint op d’r doëd, in d’r hoop dat och dis kiër wer de zon uvverwint op d’r weenter. D’r keersjboam hat dan och totaal niks mit keersjmes, mè alles mit de heidense boamveriëring te make, roond d’r kortste daag van ’t jaor. Toeval dat juus dán ‘t “
Licht der mensen” gebore woort? Nae, zoe wie de miëste christelikke fiësdaag, is och keersjmes pas later verboonde an e heidens fiës dat toch al geveerd woort.
(Beumkes in de nach van 1 mei)
Zoe kom eech wer truuk op 1 mei, althans d’r aovend d’r vur: “Beltain”. In die nach woorte nog tot in d’r 19e iëw i Mhaer beumkes of denne geplant vur ’t hoës van d’n (heimelikke) leefde. Juus uvver de grens i Duutsjland wurd dit noe nog ummer gedoe. De jonges versere e berkebeumke mit sjlingers of hange d’r ’n sjpreuk of d’r naam va ’t maedsje aan. Op sommige plaatsje dun de maedsjes dit in de sjrikkeljaore. Berkebeum were och nog ummer gebruuk es bie d’r boëw ’t hoëgste peunt van e hoës is bereik. Van dis heidense rituele is noëts get Christeliks gemak. Wal is d’r meimond (verneumd nao de godin Maia), d’r bleujmond, mond van vruchbaarhaed en van de maedsjes, dur de keerk umgedup tot “Mariamond”, besjermhillige van maedsjes en vruchbaarhaed. ’t Hoef mer ‘nne naam te hubbe!
(Den Hole i 1934 en 2013)
I Mhaer bleujde dit 19e iëwse gebruuk doëd, mè in ’t interbellum begoes de “
meiclub” mit ’t hole va áéne den. Dae woort nog gehold op d’r nak en neergezat bie de Sjmidse. In 1934 were de uursjte peërd gebruuk en in 1950 kriet de Joonkhaed de organisatie. Mè in 1958 zun d’r te winnig peërd en wurd e 25 jaor lank gehold mit ‘nne traktor. In de jaore ’60 wurd bie de keerk neergezat en vanaf 1983 opnuuj mit peërd gehold. Dit jaor vur d’r 33e kiër.
(Den Hole i 1934 en 2009)
In plaatsje wie Gulpe, Ees en Valkeberg zit de sjutteriej ‘nne den vur de däör van d’r sjutterskunning. De sjtaej Brussel en Leuve vraegele zich al jaore uvver wae d’r ouwste meiboom hat en in Hasselt wurd ‘nne meiboom neergezat op d’r aovend vúr 1 mei, juus wie i Valkeberg en in de Eifel. Dao wurd e och wer neergehold es d’r mond Mei um is. Meibeum kumse tenge pies i Ierland, Tsjechië, Hongarije en zelfs i Finland. I Norbik is e sins 1634 gewiëjd an de Hillige Brigida (dus wal gekerstend) en i Tebannet hole ze vanaf 1881 d’r den vur d’r Gerlachus, dae in ‘nne holle aek woende, dus och wer get mit beum…
Mak dit oze den dan minder uniek, umdat ’t in gans Europa gebäört? Hilp dae den dan ech de vruchbaarhaed of vur de maedsjes? Nae, mè dit gebruuk deent oeteindelik ’n gans ander doel: saamhurighaed. In ’n individuele samelaeving liër vur wer dat vur alling niks kinne en alling dur same te werke kriëg vur ‘nne den van 30 meter oet d’r busj nao Mhaer gesjlip en kriëg vur ‘m zoonder moderne techniek tóch rechgezat.
