%2B49.jpg)
(Bartholomeuskeerk, dec 2006)
..
(Bartholomeuskeerk, okt 2014
..
maandag 30 november 2015
vrijdag 2 oktober 2015
Hoebeles Heukske (6) Bokkeriejers
Robin Hood of Limburgse Duvel?
Ze zun verfilmd, hubbe sjtanbeelde, d’r zun tig beuk uvver gesjreve, were veriëwigd in taekeninge en tattoos, ze zun zelfs cultureel erfgood: de Bokkeriejers. Waore ze de Limburgse Robin Hoods die klauwde van de rieke? Of waore ’t duvele die plundere, verkrachte en moorde?
Lot vur uursj ins kieke nao oë en wienië ’t zich aafsjpult. Vur hubbe ’t uvver ’t midde van d’r 18e iëw, tusje 1743 en 1776. ’t Gebäörde in de “Landen van Overmaas”. Dit is wat veer noe Zuud-Limburg neume. Dis lan besjtonge oet Rode (’s Hertogenrade), Valkeberg en Dalhem. Same mit ’t Hertogdom Limburg houwe zie aene van de zevvetiën zetels in de Bourgondische Nederlanden, bekind es de Zeventien Provinciën. Die woorte besjtuurd vanoet Brussel, dus vandao: “de lan uvver de Maas”! Via uvvererving en verovering zun al die heerlikhede, graafsjappe en hertogdomme in han gekomme van de Bourgondiërs, toen de Sjpanjaarde en oeteindelik d’r Oostenriekse tak van de Habsburgers. Ze waore dus ‘n “personele unie”. Mè in feite waore ’t nog ummer aparte lan, die eder hun aege wetgeving en besjtuur kinde. Um ’t nog ingewikkelder te make, zun in 1661 bie ’t Partagetractaat al dis gebiede nog ins opgesjplits in ’n Sjtaats (Hollensj) en Sjpaans deel! Op de kaart is te zie wat vur ’n lappedikke dit waor. Mhaer veel oonder Sjpaans Dalhem, Aesde (Breusj) veel oonder Sjtaats Valkeberg en Mergraote-Gulpe veel wer oonder Sjtaats Rode. In dae tiëd sjtong de galg va Mhaer dus an ’n driejlandepeunt!
De Bokkeriejers zun in te dele in driej periodes, eder in ’n ander gebied. De uursjte periode (1743-1745) situeert zich tusje Keerkrao, Hoensbroek en Nuujsjtad, mit Matthias Ponts es leider. De twiede periode (1749-1751) is roond Sjinne en Gelaen, mit De Gavarelle en De Preez es leiders. De driejde periode (1771-1776) sjpult zich aaf in de gebiede van Rode (Keerkrao) en Valkeberg. Aansjletend zun d’r nog veer periodes gewes, mè die waore in Loon, wat noe Belsj Limburg is.
Die twie leiders oet Gelaen waore familie vanaen en houwe zelfs ‘nne band mit Mhaer. Willem de Gavarelle waor getrowd mit Anna Maria van den Stock en häör zuster Johanna Sibilla Agnes waor getrowd mit Balthazar de Preez. Hunne zoon Joannes Winand en zienge noonk Willem waore same die twie leiders. Dae Balthazar hat nog ‘nne tiëd i Mhaer gewoend, op ’t kesjtiël es drossaard, zigk mer plaatsjvervanger van De Loë. Heë waor roond 1720 och kapitein van de sjutteriej va Mhaer.
In de driejde periode zun och twie luuj oet Mergraote opgehange. De galg sjtong neet wiëd van die va Mhaer. An die va Mhaer hat warsjienlik noëts aene gehange, in de 200 jaor dat ze d’r sjtong. De twie va Mergraote waore Leonard Eijssen (“Lein” va Nuth) en Anthon Overkoorn. Zie zouwe, same mit nog aandere, hubbe iggebroke bie d’r pesjtoër va Mergraote in de nach van 21 op 22 november 1774. De verklaoringe va d’r pesjtoër en zieng maag zun pas opgenome op 15 augustus 1775. In december van dat jaor woorte ze opgepak, op basis van bekintenisse van aandere. Diek e jaor later, op 6 november 1776 zun Leonard en Anthon opgehange. Anthon leet ’n vrow en twie keender achter. Sins 1991 sjtaet dao e kruus vur die twie en in maart dit jaor is dao och ing plaquette onthuld. 't Kruus sjtaet e paar meter te wiëd, op wat toen Breusj waor; de plaquette sjtaet wal binne de grens va Mergraote.
Wat zun aeglik Bokkeriejers? D’r naam woort pas gebruuk in 1779, dur d’r sjriëver Sleinada. Dit waor ’t pseudoniem van A. Daniels, toen pesjtoër van Sjaesberg. Wat Bokkeriejers aandersj mak dan aander deve en moordeners, is dat in de veroordeling sjpraoke mot zie van ‘nne “goddeloze eed”: “Eech zjwaer God aaf en d’r duvel aan.” Ze zouwe dan ‘nne hostie vertrappe en sjpuje op e kruusbeeld. In de driej periodes zun d’r in totaal 650 luuj besjuldig, daovan zun d’r 350 veroordeeld, oëvan oongevaer 90% tot d’r doëdsjtraof. Wat dat betref zun ze te vergelieke mit de heksevervolging e paar iëwe ieder.
D’r bekindste Bokkeriejer is mesjien wal Jozef Kirchhoffs, leider in de driejde periode. Heë waor ‘nne chirurgijn in Herzogenrath, dae opgepak woort op 14 augustus 1771 en 9 mond later woort veroordeeld en opgehange. Opvallend is dat heë noëts zelf bekind hat, terwiel de martelinge neet mis waore. Dis besjtonge oet bevurbeeld:
- de piengbank: an d’n erm en bing wurse langsem oetaen getrokke.
- de Judaswieg: ’n soort zadel mit ‘nne sjerpe bovvekant, oëste op zits, mit gewichte an d’n veuj.
- de wipgalg: d’n han woorte achter dienge rugk biejaen geboonde en umhoëg getrokke, oëdur d’n erm, sjouwersj en midderif verrik were.
- de doemsjroeve: sjroeve die op d’n neggel gezat were, oëdur letterlik ’t blood oonder dieng neggel vandan wurd gehold!
Kirchhoffs sjiengt tenge zienge beul gezag te hubbe: “Meine Herren! Ist Ihnen nun Genüge geschehen? Wo nicht. So möget Ihr mein Leib in Stücke zerreisen, darum sollt Ihr aber doch nichts weiter aus mir herausbringen!“
Die martelinge hubbe d’r bie väöl besjuldigde toe geleid dat ze alles bekinde wat hun in d’r moond woort gelag. Och neumde ze zoe väöl mäöglik name, um mer van de pieng aaf te zie. Die woorte och wer besjuldigd en gemarteld, bekinne och dur de pieng en neume och wer name. Me geleufde vreuger dat aene dae oonsjuldig waor, dur God ging pieng zou veule en dat dus ummer de woërhaed bovve toffel keem. Dat väöl bekintenisse tengesjtriëdig waore, tenge de logica ingonge en dat vur aene misdaad tig luuj veroordeeld woorte, doog bie gaene ’n bel reenkele. Zoe hat Mathijs Smeets oet Beek bekint dat ze mit 43 man op ‘nne gaetebok nao Venlo zun gevloge, um dao te goon klauwe.
Vur zun ’t d’r allemaol uvver ins dat hekse neet besjtande hubbe en neet op bessems kinne vlege. Zoe hubbe d’r och noëts luuj op bokke gevloge. En dae ‘goddeloze eed’? Natuurlik zun deve en moordeners van alle tieje, in bendes of alling. Mè eech betwiefel of ze oëts zoe’nne eed hubbe aafgelag en rituele gehouwe hubbe. Alle bewiës is gebaseerd op bekintenisse dur marteling. Wie sjpannend de verhaole dan och kleenke, al biejaen liek ’t toch erg op ’n juridische dwaling. Zekker este wits dat de rechters toen per veroordeling betaald kraoge en och de sjoute en aander besjtuurders d’r belang bie houwe dat d’r hel opgetroje woort. Bedeenk daobie dat in gans Dalhem (dus och i Mhaer) gaene aene Bokkeriejer is opgepak of veroordeeld, terwiel die bendes och hie hoesgehouwe zouwe motte hubbe. Al gans este bekieks wie gauws daste toen ‘n ‘landsgrens’ uvver waors. Tusje die 350 luuj zalle zekker criminele gezete hubbe, mè warsjienlik och ’n gans dael oonsjuldige. Es dienge naam aemaol geneumd is, kumse d’r bekans neet mie oonderoet. Zelfs neet este bliefs oontkinne en ging name neums, wie Kirchhoffs. Eech zou dus wille concludere dat ze ging duvele, zekker ging Robin Hoods en al gaar ging vriejhaedssjtrijders waore. Volges meech hubbe dis goddeloze bendes noëts besjtange en is ’t tiëd um hun name te zuvere.
Tot 15 november lup in Museum Land van Valkenburg de tentoënsjtilling: “Bokkenrijders, feiten en fantasie”
Lees och:
Hoebeles Heukske: D'r Frans va Mhaer
Hoebeles Heukske: Aene boom, twie beum
Ze zun verfilmd, hubbe sjtanbeelde, d’r zun tig beuk uvver gesjreve, were veriëwigd in taekeninge en tattoos, ze zun zelfs cultureel erfgood: de Bokkeriejers. Waore ze de Limburgse Robin Hoods die klauwde van de rieke? Of waore ’t duvele die plundere, verkrachte en moorde?
(Bokkeriejers zun 'nne populaire naam)
Lot vur uursj ins kieke nao oë en wienië ’t zich aafsjpult. Vur hubbe ’t uvver ’t midde van d’r 18e iëw, tusje 1743 en 1776. ’t Gebäörde in de “Landen van Overmaas”. Dit is wat veer noe Zuud-Limburg neume. Dis lan besjtonge oet Rode (’s Hertogenrade), Valkeberg en Dalhem. Same mit ’t Hertogdom Limburg houwe zie aene van de zevvetiën zetels in de Bourgondische Nederlanden, bekind es de Zeventien Provinciën. Die woorte besjtuurd vanoet Brussel, dus vandao: “de lan uvver de Maas”! Via uvvererving en verovering zun al die heerlikhede, graafsjappe en hertogdomme in han gekomme van de Bourgondiërs, toen de Sjpanjaarde en oeteindelik d’r Oostenriekse tak van de Habsburgers. Ze waore dus ‘n “personele unie”. Mè in feite waore ’t nog ummer aparte lan, die eder hun aege wetgeving en besjtuur kinde. Um ’t nog ingewikkelder te make, zun in 1661 bie ’t Partagetractaat al dis gebiede nog ins opgesjplits in ’n Sjtaats (Hollensj) en Sjpaans deel! Op de kaart is te zie wat vur ’n lappedikke dit waor. Mhaer veel oonder Sjpaans Dalhem, Aesde (Breusj) veel oonder Sjtaats Valkeberg en Mergraote-Gulpe veel wer oonder Sjtaats Rode. In dae tiëd sjtong de galg va Mhaer dus an ’n driejlandepeunt!
(Lan van Overmaas: Dalhem, Rode, Valkeberg en Limburg)
De Bokkeriejers zun in te dele in driej periodes, eder in ’n ander gebied. De uursjte periode (1743-1745) situeert zich tusje Keerkrao, Hoensbroek en Nuujsjtad, mit Matthias Ponts es leider. De twiede periode (1749-1751) is roond Sjinne en Gelaen, mit De Gavarelle en De Preez es leiders. De driejde periode (1771-1776) sjpult zich aaf in de gebiede van Rode (Keerkrao) en Valkeberg. Aansjletend zun d’r nog veer periodes gewes, mè die waore in Loon, wat noe Belsj Limburg is.
Die twie leiders oet Gelaen waore familie vanaen en houwe zelfs ‘nne band mit Mhaer. Willem de Gavarelle waor getrowd mit Anna Maria van den Stock en häör zuster Johanna Sibilla Agnes waor getrowd mit Balthazar de Preez. Hunne zoon Joannes Winand en zienge noonk Willem waore same die twie leiders. Dae Balthazar hat nog ‘nne tiëd i Mhaer gewoend, op ’t kesjtiël es drossaard, zigk mer plaatsjvervanger van De Loë. Heë waor roond 1720 och kapitein van de sjutteriej va Mhaer.
(Galge va Mhaer en Mergraote, vanoet Termaar)
In de driejde periode zun och twie luuj oet Mergraote opgehange. De galg sjtong neet wiëd van die va Mhaer. An die va Mhaer hat warsjienlik noëts aene gehange, in de 200 jaor dat ze d’r sjtong. De twie va Mergraote waore Leonard Eijssen (“Lein” va Nuth) en Anthon Overkoorn. Zie zouwe, same mit nog aandere, hubbe iggebroke bie d’r pesjtoër va Mergraote in de nach van 21 op 22 november 1774. De verklaoringe va d’r pesjtoër en zieng maag zun pas opgenome op 15 augustus 1775. In december van dat jaor woorte ze opgepak, op basis van bekintenisse van aandere. Diek e jaor later, op 6 november 1776 zun Leonard en Anthon opgehange. Anthon leet ’n vrow en twie keender achter. Sins 1991 sjtaet dao e kruus vur die twie en in maart dit jaor is dao och ing plaquette onthuld. 't Kruus sjtaet e paar meter te wiëd, op wat toen Breusj waor; de plaquette sjtaet wal binne de grens va Mergraote.
(Nuuj plaquette (2015) en kruus (1991) vur Bokkeriejers Eijssen en Overkoorn)
Wat zun aeglik Bokkeriejers? D’r naam woort pas gebruuk in 1779, dur d’r sjriëver Sleinada. Dit waor ’t pseudoniem van A. Daniels, toen pesjtoër van Sjaesberg. Wat Bokkeriejers aandersj mak dan aander deve en moordeners, is dat in de veroordeling sjpraoke mot zie van ‘nne “goddeloze eed”: “Eech zjwaer God aaf en d’r duvel aan.” Ze zouwe dan ‘nne hostie vertrappe en sjpuje op e kruusbeeld. In de driej periodes zun d’r in totaal 650 luuj besjuldig, daovan zun d’r 350 veroordeeld, oëvan oongevaer 90% tot d’r doëdsjtraof. Wat dat betref zun ze te vergelieke mit de heksevervolging e paar iëwe ieder.
(galg in deurconstructie)
D’r bekindste Bokkeriejer is mesjien wal Jozef Kirchhoffs, leider in de driejde periode. Heë waor ‘nne chirurgijn in Herzogenrath, dae opgepak woort op 14 augustus 1771 en 9 mond later woort veroordeeld en opgehange. Opvallend is dat heë noëts zelf bekind hat, terwiel de martelinge neet mis waore. Dis besjtonge oet bevurbeeld:
- de piengbank: an d’n erm en bing wurse langsem oetaen getrokke.
- de Judaswieg: ’n soort zadel mit ‘nne sjerpe bovvekant, oëste op zits, mit gewichte an d’n veuj.
- de wipgalg: d’n han woorte achter dienge rugk biejaen geboonde en umhoëg getrokke, oëdur d’n erm, sjouwersj en midderif verrik were.
- de doemsjroeve: sjroeve die op d’n neggel gezat were, oëdur letterlik ’t blood oonder dieng neggel vandan wurd gehold!
Kirchhoffs sjiengt tenge zienge beul gezag te hubbe: “Meine Herren! Ist Ihnen nun Genüge geschehen? Wo nicht. So möget Ihr mein Leib in Stücke zerreisen, darum sollt Ihr aber doch nichts weiter aus mir herausbringen!“
(marteling mit wipgalg)
Die martelinge hubbe d’r bie väöl besjuldigde toe geleid dat ze alles bekinde wat hun in d’r moond woort gelag. Och neumde ze zoe väöl mäöglik name, um mer van de pieng aaf te zie. Die woorte och wer besjuldigd en gemarteld, bekinne och dur de pieng en neume och wer name. Me geleufde vreuger dat aene dae oonsjuldig waor, dur God ging pieng zou veule en dat dus ummer de woërhaed bovve toffel keem. Dat väöl bekintenisse tengesjtriëdig waore, tenge de logica ingonge en dat vur aene misdaad tig luuj veroordeeld woorte, doog bie gaene ’n bel reenkele. Zoe hat Mathijs Smeets oet Beek bekint dat ze mit 43 man op ‘nne gaetebok nao Venlo zun gevloge, um dao te goon klauwe.
Vur zun ’t d’r allemaol uvver ins dat hekse neet besjtande hubbe en neet op bessems kinne vlege. Zoe hubbe d’r och noëts luuj op bokke gevloge. En dae ‘goddeloze eed’? Natuurlik zun deve en moordeners van alle tieje, in bendes of alling. Mè eech betwiefel of ze oëts zoe’nne eed hubbe aafgelag en rituele gehouwe hubbe. Alle bewiës is gebaseerd op bekintenisse dur marteling. Wie sjpannend de verhaole dan och kleenke, al biejaen liek ’t toch erg op ’n juridische dwaling. Zekker este wits dat de rechters toen per veroordeling betaald kraoge en och de sjoute en aander besjtuurders d’r belang bie houwe dat d’r hel opgetroje woort. Bedeenk daobie dat in gans Dalhem (dus och i Mhaer) gaene aene Bokkeriejer is opgepak of veroordeeld, terwiel die bendes och hie hoesgehouwe zouwe motte hubbe. Al gans este bekieks wie gauws daste toen ‘n ‘landsgrens’ uvver waors. Tusje die 350 luuj zalle zekker criminele gezete hubbe, mè warsjienlik och ’n gans dael oonsjuldige. Es dienge naam aemaol geneumd is, kumse d’r bekans neet mie oonderoet. Zelfs neet este bliefs oontkinne en ging name neums, wie Kirchhoffs. Eech zou dus wille concludere dat ze ging duvele, zekker ging Robin Hoods en al gaar ging vriejhaedssjtrijders waore. Volges meech hubbe dis goddeloze bendes noëts besjtange en is ’t tiëd um hun name te zuvere.
Tot 15 november lup in Museum Land van Valkenburg de tentoënsjtilling: “Bokkenrijders, feiten en fantasie”
Lees och:
Hoebeles Heukske: D'r Frans va Mhaer
Hoebeles Heukske: Aene boom, twie beum
dinsdag 1 september 2015
Marianne Vos
Marianne Vos
(Vos op 't WK i Valkeberg)
WK op d'r Weeg: 4 x
2004 (junior)
2006
2012
2013
En alle tusjeliegkende jaore 2e
WK op de Baan: 2 x
2008 (peunte)
2011 (scratch)
WK in 't Veld: 7 x
2006
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Olympisch Kampioen:
2008 op de Baan (peunte)
2012 op d'r Weeg
(Cartoon Vos)
(Vos wint Waalse Pijl in 2008, '09, '11 en '13)
(Vos wint Giro Donne in 2011, 2012 en 2014)
(Vos wint in 2006 uursjte kiër WK elite)
(WK 2006, Vos is dan pas 19 jaor)
(Vos wint peuntekoers op de Baan in Peking 2008)
(Vos wint op d'r Weeg in Londe 2012)
(Vos wint WK in Valkeberg 2012)
(Vos wint WK in Firenze 2013)
(Vos in häör zoväölste rengebaogtrui)
(Vos wint 1ste "La Course")
donderdag 18 juni 2015
Hoebeles Heukske (3) D'r Frans va Mhaer
D’r Frans va Mhaer
Op 18 juni is ‘t precies 200 jaor gelaeje dat keizer Napoleon woort versjlage dur de “7e coalitie“ bie ‘t (noe Belsje) Waterloo. In dizze veldsjlag voch ‘nne officeer mit in ‘t Pruusje leger, dae e jaor ieder nog oonder Napoleon deende en dae later ‘n opvallende Belsje carrière zou make en zelfs kunning zou were. Kunning va Mhaer!
Frans Karel Anton von Loh, ochwal François Charles Antoine de Loë woort gebore in ’t revolutiejaor 1789 op ‘t kesjtiël va Mhaer. Zienge pap waor uursj majoor in ‘t Pruusje leger, mè makde later carrière an d’r Franse kant, zelfs tot senator. Zoon Frans de Loë deeg exac d’r tengenuvvergesjtilde uvversjtap. Heë begoes an de Franse ziej, mè in 1814 (wie zië geboortedurp Mhaer neet mie in Franse han waor en Napoleon verbanne woort nao Elba) troojt Frans in deens bie de Pruusje es majoor. Zoe keem ‘t dat e paar daag vur zienge 26e verjäördag, in juni van 1815, bie d’r “comeback” van Napoleon (de 100 daag), heë tengenuvver d’r keizer keem te sjtoe.
Wie op 18 juni ‘t sjiengbaar gevluchde Pruusje leger (o.l.v. Blücher) zich aansjloot bie de Britte (o.l.v. Wellington), betaekende dit de nederlaog vur de Franse en vluchde Napoleon dan och van ‘t sjlagveld. Frans de Loë waor aene van de officere die de opdrach kraoge um Napoleon te achtervolge en te arrestere. Heë kraog d’r keizer zelf neet mie te pakke, mè oondersjepte oonderwaeg wal ‘nne koetsj mit correspondentie van d’r dictator. ‘t Verhaol wil zelfs dat Frans de persuunlikke breve, gerich an Napoleons (twiede) vrow Marie-Louise, oet respec neet ge-eupend zou hubbe. Of waor ‘t oet persuunlikke devotie? Opvallend is in eder geval dat Frans 3 mond nao ‘t sterve van Napoleon (1821) zienge uursjte en enige zoon “Otto-Napoleon” neumt.
In zieng Franse carrière wurd Frans de Loë oondersjeije mit de “Légion d’Honneur” en kriet zienge pap zelfs d’r titel graaf, mè dao zou heë ginge aansjpraak mie op make. Ae jaor nao Waterloo woort d’r “Hiër va Mhaer” tot baron beneumd; ‘nne titel dae zieng erfgename tot op d’r daag van huuj drage. Juus wie ‘t besjermhiërsjap uvver de sjutteriej en de harmenie va Mhaer. Want Frans de Loë waor och lokaal actief. Heë sjoot 10 jaor nao Waterloo, in 1825, d’r kunningsvoggel aaf en sjoonk daobie de vereniging e groët hartvurmig sjild (‘t groëtste oet de collectie) mit de inscriptie “B.D.L.” – Baron De Loë. In 1821 waor heë och nauw betrokke bie de oprichting van de harmenie, oëvan heë dus och besjermhiër woort.
Frans de Loë is in 1830 aene van de actieve opsjtandelinge (seperatiste) van de zudelikke provincies die zich oonafhankelik verklaore es “Belsj”. Heë woort zelfs d’r uursjte gouverneur van de (toen nog complete) provincie Limburg. Nao e haof jaor woort e Belsj senator, later nog burgemaester va Mhaer en zelfs gevolmachtigd minister an ‘t Weense hof. In 1838, juus áé jaor vur de officiële erkinning van ’t land Belsj, sjtorf d’r Pruusje majoor, aanbidder van Napoleon en sjutterskunning va Mhaer. Noe is de vraog: hui d’r Frans nog ae jaor langer gelaef, wuur Mhaer da mesjiens Belsj gebleve? En hui ‘t “Gouverneur de Loësjträötsje” dan i Belsj gelege?
Uvverzich Frans de Loë:
22 juni 1789 - Gebore
1795 (?) - Pap van Pruusje nao Franse
1814 - Frans sjtapt uvver van Franse nao Pruusje
18 juni 1815 - Waterloo
1 mei 1817 - Frans trowt mit Marie Marchant et d’Ansembourg
1821 - Oprichting Harmenie Mhaer
29 aug 1821 - Geboorte zoon Otto-Napoleon
1825 - Kunning va sjutteriej va Mhaer
16 okt 1830 - 23 mrt 1831 - Gouverneur va Limburg
1831-‘32 en ’34-’35 - Senator va Belsj
1832-1838 - Burgemaester va Mhaer
1832-1834 - Gevolmachtigd Minister in Wenen
17 juni 1838 - Gesjtorve
Hoebele
Op 18 juni is ‘t precies 200 jaor gelaeje dat keizer Napoleon woort versjlage dur de “7e coalitie“ bie ‘t (noe Belsje) Waterloo. In dizze veldsjlag voch ‘nne officeer mit in ‘t Pruusje leger, dae e jaor ieder nog oonder Napoleon deende en dae later ‘n opvallende Belsje carrière zou make en zelfs kunning zou were. Kunning va Mhaer!
Frans Karel Anton von Loh, ochwal François Charles Antoine de Loë woort gebore in ’t revolutiejaor 1789 op ‘t kesjtiël va Mhaer. Zienge pap waor uursj majoor in ‘t Pruusje leger, mè makde later carrière an d’r Franse kant, zelfs tot senator. Zoon Frans de Loë deeg exac d’r tengenuvvergesjtilde uvversjtap. Heë begoes an de Franse ziej, mè in 1814 (wie zië geboortedurp Mhaer neet mie in Franse han waor en Napoleon verbanne woort nao Elba) troojt Frans in deens bie de Pruusje es majoor. Zoe keem ‘t dat e paar daag vur zienge 26e verjäördag, in juni van 1815, bie d’r “comeback” van Napoleon (de 100 daag), heë tengenuvver d’r keizer keem te sjtoe.
Frans waor majoor bie de huzare
Wie op 18 juni ‘t sjiengbaar gevluchde Pruusje leger (o.l.v. Blücher) zich aansjloot bie de Britte (o.l.v. Wellington), betaekende dit de nederlaog vur de Franse en vluchde Napoleon dan och van ‘t sjlagveld. Frans de Loë waor aene van de officere die de opdrach kraoge um Napoleon te achtervolge en te arrestere. Heë kraog d’r keizer zelf neet mie te pakke, mè oondersjepte oonderwaeg wal ‘nne koetsj mit correspondentie van d’r dictator. ‘t Verhaol wil zelfs dat Frans de persuunlikke breve, gerich an Napoleons (twiede) vrow Marie-Louise, oet respec neet ge-eupend zou hubbe. Of waor ‘t oet persuunlikke devotie? Opvallend is in eder geval dat Frans 3 mond nao ‘t sterve van Napoleon (1821) zienge uursjte en enige zoon “Otto-Napoleon” neumt.
Maarsjalk "der Alte" Blücher groet zieng troepe
In zieng Franse carrière wurd Frans de Loë oondersjeije mit de “Légion d’Honneur” en kriet zienge pap zelfs d’r titel graaf, mè dao zou heë ginge aansjpraak mie op make. Ae jaor nao Waterloo woort d’r “Hiër va Mhaer” tot baron beneumd; ‘nne titel dae zieng erfgename tot op d’r daag van huuj drage. Juus wie ‘t besjermhiërsjap uvver de sjutteriej en de harmenie va Mhaer. Want Frans de Loë waor och lokaal actief. Heë sjoot 10 jaor nao Waterloo, in 1825, d’r kunningsvoggel aaf en sjoonk daobie de vereniging e groët hartvurmig sjild (‘t groëtste oet de collectie) mit de inscriptie “B.D.L.” – Baron De Loë. In 1821 waor heë och nauw betrokke bie de oprichting van de harmenie, oëvan heë dus och besjermhiër woort.
("B.D.L."-sjild van Baron De Loë, 1825)
Frans de Loë is in 1830 aene van de actieve opsjtandelinge (seperatiste) van de zudelikke provincies die zich oonafhankelik verklaore es “Belsj”. Heë woort zelfs d’r uursjte gouverneur van de (toen nog complete) provincie Limburg. Nao e haof jaor woort e Belsj senator, later nog burgemaester va Mhaer en zelfs gevolmachtigd minister an ‘t Weense hof. In 1838, juus áé jaor vur de officiële erkinning van ’t land Belsj, sjtorf d’r Pruusje majoor, aanbidder van Napoleon en sjutterskunning va Mhaer. Noe is de vraog: hui d’r Frans nog ae jaor langer gelaef, wuur Mhaer da mesjiens Belsj gebleve? En hui ‘t “Gouverneur de Loësjträötsje” dan i Belsj gelege?
(Tiendaagse Veldtoch i 1831 / in roëd is de toenmalige grens)
Uvverzich Frans de Loë:
22 juni 1789 - Gebore
1795 (?) - Pap van Pruusje nao Franse
1814 - Frans sjtapt uvver van Franse nao Pruusje
18 juni 1815 - Waterloo
1 mei 1817 - Frans trowt mit Marie Marchant et d’Ansembourg
1821 - Oprichting Harmenie Mhaer
29 aug 1821 - Geboorte zoon Otto-Napoleon
1825 - Kunning va sjutteriej va Mhaer
16 okt 1830 - 23 mrt 1831 - Gouverneur va Limburg
1831-‘32 en ’34-’35 - Senator va Belsj
1832-1838 - Burgemaester va Mhaer
1832-1834 - Gevolmachtigd Minister in Wenen
17 juni 1838 - Gesjtorve
Hoebele
maandag 15 juni 2015
Jubileum 800 jaor - Magna Carta
15 juni 1215
800 jaor gelaeje taekende Kunning Jan (zoonder Land) va Ingeland de Magna Carta.
De Magna Carta (groëte oorkonde) wurd gezie es de alleruursjte groondwit, of in eder geval es 't uursjte document oë in de absolute mach van d'r vorst wurd iggeperk en bepaalde vriejhede were gegarandeerd vur de luuj (lees: adel).
Kunning Jan zoonder Land volgde zienge broor, d'r kruusvaarder - en d'r väöl populairdere - Richard Leeuwenhart op. Umdat Jan pas d'r 5e zoon waor, erfde heë gae land op 't Britse eiland of 't vasteland, wat zienge bienaam verklaort. De Ingelsje Kunninge houwe namelik och de westelike helf van wat noe Frankriek is in bezit, van Normandië in 't noorde tot Aquitanië en Gascogne an de Pyreneëe.
Naodat Jan oet Ierland waor weggepes en in de ban waor gedoe dur d'r Paus, volgde heë dan toch zienge broor Richard op, dur zieng naefke Arthur te lotte vermoorde. Jan waor väöl i oorlog, verloor bie Bouvines en moes de belastinge verhuge. Vur zieng (al oontevraeje) liënmanne / baronne, oë de belastinge vurral vandan moeste komme, waor dit de druppel en zie dwonge Jan um de befaamde Magna Carta te taekene.
Heë miengde dat e zich d'r neet aa hoefde te houwe, umdat ze oonder dwang getaekend waor. Mè de baronne keme in opsjtand en vroegte zelfs d'r Franse kroënpreens Lodewiek (VIII) um Jan te vervange. Dae trok in juni 1216 zelfs Londe binne en Jan vluchde nao 't noorde. In de monding van the Wash verloor heë o.a. de kroënjuwele en in oktober van dat jaor sjtorf Jan zoonder Land.
De Magna Carta woort in 1216, 1217 en d'r litste kiër in 1225 hersjreve en aangepas.
Originele versie oet 1215 in British Library:
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
800 jaor gelaeje taekende Kunning Jan (zoonder Land) va Ingeland de Magna Carta.
(taekening oet d'r 19e iëw)
De Magna Carta (groëte oorkonde) wurd gezie es de alleruursjte groondwit, of in eder geval es 't uursjte document oë in de absolute mach van d'r vorst wurd iggeperk en bepaalde vriejhede were gegarandeerd vur de luuj (lees: adel).
(film Ironclad uvver d'r Baronneoorlog en Magna Carta)
Kunning Jan zoonder Land volgde zienge broor, d'r kruusvaarder - en d'r väöl populairdere - Richard Leeuwenhart op. Umdat Jan pas d'r 5e zoon waor, erfde heë gae land op 't Britse eiland of 't vasteland, wat zienge bienaam verklaort. De Ingelsje Kunninge houwe namelik och de westelike helf van wat noe Frankriek is in bezit, van Normandië in 't noorde tot Aquitanië en Gascogne an de Pyreneëe.
(kopie oet 1733)
Naodat Jan oet Ierland waor weggepes en in de ban waor gedoe dur d'r Paus, volgde heë dan toch zienge broor Richard op, dur zieng naefke Arthur te lotte vermoorde. Jan waor väöl i oorlog, verloor bie Bouvines en moes de belastinge verhuge. Vur zieng (al oontevraeje) liënmanne / baronne, oë de belastinge vurral vandan moeste komme, waor dit de druppel en zie dwonge Jan um de befaamde Magna Carta te taekene.
Heë miengde dat e zich d'r neet aa hoefde te houwe, umdat ze oonder dwang getaekend waor. Mè de baronne keme in opsjtand en vroegte zelfs d'r Franse kroënpreens Lodewiek (VIII) um Jan te vervange. Dae trok in juni 1216 zelfs Londe binne en Jan vluchde nao 't noorde. In de monding van the Wash verloor heë o.a. de kroënjuwele en in oktober van dat jaor sjtorf Jan zoonder Land.
De Magna Carta woort in 1216, 1217 en d'r litste kiër in 1225 hersjreve en aangepas.
Originele versie oet 1215 in British Library:
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
zondag 3 mei 2015
Jubileum 300 jaor - Zonnekunning
In 't jaor 1715 zou de zon twie kiër verduustere: aene kiër kort en aene kiër vur ummer. Op 3 mei is de vurläöpig litste totale zonsverduustering in Nederland en op 1 september sjtirft d'r Franse Zonnekunning Louis XIV.
"Den 3en Mey, tusschen 9 en 10 uur voor noen, was er een groote verduysteringe in de zon, soodanig, dat ik de school zoo lang moest stil staan laaten en niets meer zien konde als in de nagt. Ik weet niet dat ik ooyt zulken grooten verduysternisse beleefd hebbe, maar dât duyrde niet lang." - lieraar Hoyte Roucoma, Dronrijp
De zonsverduustering van 3 mei woort op 4 minute nauwkeurig vursjpeld dur sjterrekundige Edmond Halley. Inderdaad, dae van die komeet. De volgende complete zonsverduustering i Nederland is pas op 7 oktober 2135.
k
k
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
(baan op 3 mei 1715)
"Den 3en Mey, tusschen 9 en 10 uur voor noen, was er een groote verduysteringe in de zon, soodanig, dat ik de school zoo lang moest stil staan laaten en niets meer zien konde als in de nagt. Ik weet niet dat ik ooyt zulken grooten verduysternisse beleefd hebbe, maar dât duyrde niet lang." - lieraar Hoyte Roucoma, Dronrijp
(die van 1654)
De zonsverduustering van 3 mei woort op 4 minute nauwkeurig vursjpeld dur sjterrekundige Edmond Halley. Inderdaad, dae van die komeet. De volgende complete zonsverduustering i Nederland is pas op 7 oktober 2135.
(Inname va Mestrich, 1673)
k
(Inname va Mestrich op de Porte Saint-Denis)
k
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
vrijdag 1 mei 2015
Aene boam, twie beum
Aene boam, twie beum
Es me dur Zuud-Limburg reest, dan ziet me väöl verbeending mit de keerk. Van kapelle, tot keerke en van kloësters tot zelfs weëg- en veldkruzer. Zoe zong Sjef Diedere al: “En knele kinjer bie ’n kruus, daste alling in Limburg nog, langs edere zandjwaeg zuus.” Mè ’t frapante is, dat eech nóg mië “heidense” aspecte in ’t landsjap zeen. Heidens is dan alles wat vur-christelik is, dus in de owwe van de keerk “nog-neet-christelik” is (in tengesjtilling tot ketters, dat “neet-mie-christelik” is).
Dit gebied is pas Christelik gewore in d’r 4e iëw, wie dat geleuf kort nao-aen uursj gedoog en later zelfs verplich woort bie de Romeine. In d’r tiëd dat dis regio nog-neet-christelik noch Romeins waor, geleufde de Eburone hiezoe in miërdere gode, wie Wodan, Donar en Freia. Daovan zieste al ’n uursjte uvverbliefsel: de daag gonstig (woensdag), donderdig en vriedig zun nao hun verneumd. De luuj in dae tiëd tilde in nachte en weenters. Dit waore de oonzekkerste tieje en me tilde dan och wieväöl weenters, en neet jaore, ‘nne miensj aod waor. ’t Jaor begoes vur hun in d’r weenter en ’n etmaal begoes mit de nach (juus wie bie de Jude). Neet vur niks veer vur keersjaovend al d’r aovend vantevurre, juus wie ‘pakjesavond’ d’r aovend vúr Sinterklaos is. D’r weenter begoes mit d’r aovend vúr 1 november: “Samhain” of “Walpurgisnach”. In die nach, zoe geleufde ze, vervaagde de grens tusje ’t noe en ’t iëwige, tusje leve en doëd. Hievan kump Halloween en Allerziële-Allerhillige. Me geleufde dat de doëje wer op Aerd kaome en dat me die koes verjage mit bv. akelige gezichte op pompoene. Ditzelfde gold vur de nach vúr 1 mei, ’t begin van d’r zommer.
Och waore ze afhankelik van ’t waer en de natuur. Wanhopig probere ze dan och alles te doon um wat neet in hun mach liegk toch te beïnvloede. Van water is me och erg afhankelik en ’t zuverste water kump oet bronne. Die zun vur hun dan och ‘hillig’ en were aanbeje. Mè och beum were aanbeje en zun dik hillig. Beum laeve, greuje, liëke eder jaor te sjterve, mè herrijze wer opnuuj en bovvenal: ze zun al tig generaties aod. Dit fasineert de luuj van toen en ze verbeende d’r vanalle symboliek aan. Mit name linne en aekebeum zun hillig. Oonder die beum wurd rechgesjproke, ze sjtun op kruuspeunte van waeg en gelde es herkinningspeunt. Op ’t kruuspeunt van de waeg Mestrich-Limburg-Trier en Luuk-Voere-Gulpe-Aoke sjtong lang ‘nne lin: “ter-linne”. Die plaatsj- en sjtraotname kom vur zelfs tenge i Mhaer: “an Mhaereboam”. Wat ‘nne boam vur luuj betaekent, zoogse wie ’t ganse durp ’t hou uvver d’r kesjtangel dae umgezaeg woort. Dit is och neet gek, want zelfs de opa’s en oma’s van oos opa’s en oma’s wiste neet better dan dat dae boam d’r ummer gesjtange hat. Uvver de väöl jongere beum in de Gelimment zun de mieninge dan och e sjtuk verdeelder.
De aanbidding en veriëring van beum hat ’t Christendom nooit gans weg kinne neme. De Sakse geleufde dat d’r hiemel sjteunde op hunne hillige boom “Irminsul”. Karel d’r Groëte leet dem in 772 umhowwe, d’r hiemel veel neet nao oonder en hienao dwong heë de Sakse um zich te lotte däöpe. De 4500 die dat neet dege, woorte onthoofd. Ander missionarisse waore pragmatischer en nagelde gewoën e kruus an ‘nne boam, es compromis. Zoe koes me toch op de ouw plaatsj blieve baeje. Beum mit kruzer kumse huuj nog ummer tenge.
Wie in d’r 19e iëw de interesse in folklore greujde, begoeste luuj i Duutsjland – juus wie in ouw tieje – d’r duustere weenter te versere mit denne. Umdat die d’r ganse weenter greun blieve, sjtun die symbool vur ’t leve dat uvverwint op d’r doëd, in d’r hoop dat och dis kiër wer de zon uvverwint op d’r weenter. D’r keersjboam hat dan och totaal niks mit keersjmes, mè alles mit de heidense boamveriëring te make, roond d’r kortste daag van ’t jaor. Toeval dat juus dán ‘t “Licht der mensen” gebore woort? Nae, zoe wie de miëste christelikke fiësdaag, is och keersjmes pas later verboonde an e heidens fiës dat toch al geveerd woort.
Zoe kom eech wer truuk op 1 mei, althans d’r aovend d’r vur: “Beltain”. In die nach woorte nog tot in d’r 19e iëw i Mhaer beumkes of denne geplant vur ’t hoës van d’n (heimelikke) leefde. Juus uvver de grens i Duutsjland wurd dit noe nog ummer gedoe. De jonges versere e berkebeumke mit sjlingers of hange d’r ’n sjpreuk of d’r naam va ’t maedsje aan. Op sommige plaatsje dun de maedsjes dit in de sjrikkeljaore. Berkebeum were och nog ummer gebruuk es bie d’r boëw ’t hoëgste peunt van e hoës is bereik. Van dis heidense rituele is noëts get Christeliks gemak. Wal is d’r meimond (verneumd nao de godin Maia), d’r bleujmond, mond van vruchbaarhaed en van de maedsjes, dur de keerk umgedup tot “Mariamond”, besjermhillige van maedsjes en vruchbaarhaed. ’t Hoef mer ‘nne naam te hubbe!
I Mhaer bleujde dit 19e iëwse gebruuk doëd, mè in ’t interbellum begoes de “meiclub” mit ’t hole va áéne den. Dae woort nog gehold op d’r nak en neergezat bie de Sjmidse. In 1934 were de uursjte peërd gebruuk en in 1950 kriet de Joonkhaed de organisatie. Mè in 1958 zun d’r te winnig peërd en wurd e 25 jaor lank gehold mit ‘nne traktor. In de jaore ’60 wurd bie de keerk neergezat en vanaf 1983 opnuuj mit peërd gehold. Dit jaor vur d’r 33e kiër.
In plaatsje wie Gulpe, Ees en Valkeberg zit de sjutteriej ‘nne den vur de däör van d’r sjutterskunning. De sjtaej Brussel en Leuve vraegele zich al jaore uvver wae d’r ouwste meiboom hat en in Hasselt wurd ‘nne meiboom neergezat op d’r aovend vúr 1 mei, juus wie i Valkeberg en in de Eifel. Dao wurd e och wer neergehold es d’r mond Mei um is. Meibeum kumse tenge pies i Ierland, Tsjechië, Hongarije en zelfs i Finland. I Norbik is e sins 1634 gewiëjd an de Hillige Brigida (dus wal gekerstend) en i Tebannet hole ze vanaf 1881 d’r den vur d’r Gerlachus, dae in ‘nne holle aek woende, dus och wer get mit beum…
Mak dit oze den dan minder uniek, umdat ’t in gans Europa gebäört? Hilp dae den dan ech de vruchbaarhaed of vur de maedsjes? Nae, mè dit gebruuk deent oeteindelik ’n gans ander doel: saamhurighaed. In ’n individuele samelaeving liër vur wer dat vur alling niks kinne en alling dur same te werke kriëg vur ‘nne den van 30 meter oet d’r busj nao Mhaer gesjlip en kriëg vur ‘m zoonder moderne techniek tóch rechgezat.
Es me dur Zuud-Limburg reest, dan ziet me väöl verbeending mit de keerk. Van kapelle, tot keerke en van kloësters tot zelfs weëg- en veldkruzer. Zoe zong Sjef Diedere al: “En knele kinjer bie ’n kruus, daste alling in Limburg nog, langs edere zandjwaeg zuus.” Mè ’t frapante is, dat eech nóg mië “heidense” aspecte in ’t landsjap zeen. Heidens is dan alles wat vur-christelik is, dus in de owwe van de keerk “nog-neet-christelik” is (in tengesjtilling tot ketters, dat “neet-mie-christelik” is).
(Danse roond d'r meiboom)
Dit gebied is pas Christelik gewore in d’r 4e iëw, wie dat geleuf kort nao-aen uursj gedoog en later zelfs verplich woort bie de Romeine. In d’r tiëd dat dis regio nog-neet-christelik noch Romeins waor, geleufde de Eburone hiezoe in miërdere gode, wie Wodan, Donar en Freia. Daovan zieste al ’n uursjte uvverbliefsel: de daag gonstig (woensdag), donderdig en vriedig zun nao hun verneumd. De luuj in dae tiëd tilde in nachte en weenters. Dit waore de oonzekkerste tieje en me tilde dan och wieväöl weenters, en neet jaore, ‘nne miensj aod waor. ’t Jaor begoes vur hun in d’r weenter en ’n etmaal begoes mit de nach (juus wie bie de Jude). Neet vur niks veer vur keersjaovend al d’r aovend vantevurre, juus wie ‘pakjesavond’ d’r aovend vúr Sinterklaos is. D’r weenter begoes mit d’r aovend vúr 1 november: “Samhain” of “Walpurgisnach”. In die nach, zoe geleufde ze, vervaagde de grens tusje ’t noe en ’t iëwige, tusje leve en doëd. Hievan kump Halloween en Allerziële-Allerhillige. Me geleufde dat de doëje wer op Aerd kaome en dat me die koes verjage mit bv. akelige gezichte op pompoene. Ditzelfde gold vur de nach vúr 1 mei, ’t begin van d’r zommer.
Och waore ze afhankelik van ’t waer en de natuur. Wanhopig probere ze dan och alles te doon um wat neet in hun mach liegk toch te beïnvloede. Van water is me och erg afhankelik en ’t zuverste water kump oet bronne. Die zun vur hun dan och ‘hillig’ en were aanbeje. Mè och beum were aanbeje en zun dik hillig. Beum laeve, greuje, liëke eder jaor te sjterve, mè herrijze wer opnuuj en bovvenal: ze zun al tig generaties aod. Dit fasineert de luuj van toen en ze verbeende d’r vanalle symboliek aan. Mit name linne en aekebeum zun hillig. Oonder die beum wurd rechgesjproke, ze sjtun op kruuspeunte van waeg en gelde es herkinningspeunt. Op ’t kruuspeunt van de waeg Mestrich-Limburg-Trier en Luuk-Voere-Gulpe-Aoke sjtong lang ‘nne lin: “ter-linne”. Die plaatsj- en sjtraotname kom vur zelfs tenge i Mhaer: “an Mhaereboam”. Wat ‘nne boam vur luuj betaekent, zoogse wie ’t ganse durp ’t hou uvver d’r kesjtangel dae umgezaeg woort. Dit is och neet gek, want zelfs de opa’s en oma’s van oos opa’s en oma’s wiste neet better dan dat dae boam d’r ummer gesjtange hat. Uvver de väöl jongere beum in de Gelimment zun de mieninge dan och e sjtuk verdeelder.
(Noorse Yggdrasil of Irminsul bie Sakse)
De aanbidding en veriëring van beum hat ’t Christendom nooit gans weg kinne neme. De Sakse geleufde dat d’r hiemel sjteunde op hunne hillige boom “Irminsul”. Karel d’r Groëte leet dem in 772 umhowwe, d’r hiemel veel neet nao oonder en hienao dwong heë de Sakse um zich te lotte däöpe. De 4500 die dat neet dege, woorte onthoofd. Ander missionarisse waore pragmatischer en nagelde gewoën e kruus an ‘nne boam, es compromis. Zoe koes me toch op de ouw plaatsj blieve baeje. Beum mit kruzer kumse huuj nog ummer tenge.
Wie in d’r 19e iëw de interesse in folklore greujde, begoeste luuj i Duutsjland – juus wie in ouw tieje – d’r duustere weenter te versere mit denne. Umdat die d’r ganse weenter greun blieve, sjtun die symbool vur ’t leve dat uvverwint op d’r doëd, in d’r hoop dat och dis kiër wer de zon uvverwint op d’r weenter. D’r keersjboam hat dan och totaal niks mit keersjmes, mè alles mit de heidense boamveriëring te make, roond d’r kortste daag van ’t jaor. Toeval dat juus dán ‘t “Licht der mensen” gebore woort? Nae, zoe wie de miëste christelikke fiësdaag, is och keersjmes pas later verboonde an e heidens fiës dat toch al geveerd woort.
(Beumkes in de nach van 1 mei)
Zoe kom eech wer truuk op 1 mei, althans d’r aovend d’r vur: “Beltain”. In die nach woorte nog tot in d’r 19e iëw i Mhaer beumkes of denne geplant vur ’t hoës van d’n (heimelikke) leefde. Juus uvver de grens i Duutsjland wurd dit noe nog ummer gedoe. De jonges versere e berkebeumke mit sjlingers of hange d’r ’n sjpreuk of d’r naam va ’t maedsje aan. Op sommige plaatsje dun de maedsjes dit in de sjrikkeljaore. Berkebeum were och nog ummer gebruuk es bie d’r boëw ’t hoëgste peunt van e hoës is bereik. Van dis heidense rituele is noëts get Christeliks gemak. Wal is d’r meimond (verneumd nao de godin Maia), d’r bleujmond, mond van vruchbaarhaed en van de maedsjes, dur de keerk umgedup tot “Mariamond”, besjermhillige van maedsjes en vruchbaarhaed. ’t Hoef mer ‘nne naam te hubbe!
(Den Hole i 1934 en 2013)
I Mhaer bleujde dit 19e iëwse gebruuk doëd, mè in ’t interbellum begoes de “meiclub” mit ’t hole va áéne den. Dae woort nog gehold op d’r nak en neergezat bie de Sjmidse. In 1934 were de uursjte peërd gebruuk en in 1950 kriet de Joonkhaed de organisatie. Mè in 1958 zun d’r te winnig peërd en wurd e 25 jaor lank gehold mit ‘nne traktor. In de jaore ’60 wurd bie de keerk neergezat en vanaf 1983 opnuuj mit peërd gehold. Dit jaor vur d’r 33e kiër.
(Den Hole i 1934 en 2009)
In plaatsje wie Gulpe, Ees en Valkeberg zit de sjutteriej ‘nne den vur de däör van d’r sjutterskunning. De sjtaej Brussel en Leuve vraegele zich al jaore uvver wae d’r ouwste meiboom hat en in Hasselt wurd ‘nne meiboom neergezat op d’r aovend vúr 1 mei, juus wie i Valkeberg en in de Eifel. Dao wurd e och wer neergehold es d’r mond Mei um is. Meibeum kumse tenge pies i Ierland, Tsjechië, Hongarije en zelfs i Finland. I Norbik is e sins 1634 gewiëjd an de Hillige Brigida (dus wal gekerstend) en i Tebannet hole ze vanaf 1881 d’r den vur d’r Gerlachus, dae in ‘nne holle aek woende, dus och wer get mit beum…
Mak dit oze den dan minder uniek, umdat ’t in gans Europa gebäört? Hilp dae den dan ech de vruchbaarhaed of vur de maedsjes? Nae, mè dit gebruuk deent oeteindelik ’n gans ander doel: saamhurighaed. In ’n individuele samelaeving liër vur wer dat vur alling niks kinne en alling dur same te werke kriëg vur ‘nne den van 30 meter oet d’r busj nao Mhaer gesjlip en kriëg vur ‘m zoonder moderne techniek tóch rechgezat.
vrijdag 24 april 2015
Jubileum 25 jaor - Hubble
Al 25 jaor driejt de Hubble-telescoop um de Aerd en mak de prachtigste foto's.
Zoe makt e dis foto van de planeet Jupiter, mit 3 van zieng monde. Leenks-oonder in 't wit is Europa te zie, mit rechs-bove zienge sjaduw (dus op die plaatsj 'n zonsverduustering). Leenks nevve dae sjaduw is in 't broën d'r mond Callisto te zie, dae e sjtuk wiër sjtaet en zienge sjaduw dus e sjtuk hoëger op de foto te zie is. Rechs-bove in 't gael is d'r mond Io. D'r bekinde roeje sjturm op Jupiter is neet te zie.
.jpg)
Hubble mak neet alling foto's van planete in oos aege zonnesjtilsel, mè kiek och de ope ruimte in en ziet bevurbeeld de Arendnevel, 'n wolk van gaas oë hiël väöl nuuj sjterre 'gebore' were.
.jpg)
.jpg)
..
..
.jpg)
..
..
..
..
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
Zoe makt e dis foto van de planeet Jupiter, mit 3 van zieng monde. Leenks-oonder in 't wit is Europa te zie, mit rechs-bove zienge sjaduw (dus op die plaatsj 'n zonsverduustering). Leenks nevve dae sjaduw is in 't broën d'r mond Callisto te zie, dae e sjtuk wiër sjtaet en zienge sjaduw dus e sjtuk hoëger op de foto te zie is. Rechs-bove in 't gael is d'r mond Io. D'r bekinde roeje sjturm op Jupiter is neet te zie.
(Jupiter mit de monde Europa, Callisto en Io)
Hubble mak neet alling foto's van planete in oos aege zonnesjtilsel, mè kiek och de ope ruimte in en ziet bevurbeeld de Arendnevel, 'n wolk van gaas oë hiël väöl nuuj sjterre 'gebore' were.
(Eagle Nebula - zichtbaar leech)
(Eagle Nebula - infraroëd leech)
..
(Hubble Ultra Deep Field 3D)
..
(Veil Nebula)
..
..
(Zoom in Crab Nebula)
..
(13,2 miljard jaor truuk in d'r tiëd)
..
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
maandag 20 april 2015
Jubileum 200 jaor - Waterloo
Op dit moment is 't 200 jaor gelaeje dat Napoleon Bonaparte zienge 'comeback' makt in Frankriek. Heë is van korporaal opgeklomme tot generaal, uursjte consul en zelfs keizer. Op zieng hoëgtepeunt controleert heë gans Europa, althans 't continent. Groët-Brittannië hat e noëts kinne verovere of controlere. Och i Sjpanje zit 't hem neet mit; dao veurt e oorlog tenge de ganse bevolking, "guerilla". Terwiel heë zich dao-op rich, is Oosteriek ant herbewapene, zoonder dat Rusland dao-op ingriep, tenge de afsjpraak mit Napoleon in. Dae wilt d'r Tsaar an zieng afsjpraak houwe en trik ten sjtrijde. En vur waete wie dat aaflup. Heë vertrik in 1812 mit zoe'n 500.000 seldaote en kump mit mer 10.000 truuk. Daonao volg de groëtste nederlaog: d'r sjlag bie Leipzig in 1813. Tot Napoleon dur de coalitie pies i Paries wurd truukgedreve en in 1814 wurd verbanne nao Elba.
Nao 9 mond, op 26 februari 1815, ontsjnap Napoleon van Elba. Mit zieng liefwach van 600 man landt e op 1 maart an de Golfe-Juan. Heë reest via wat noe de "Route Napoleon" is, nao Paries. D'r were versjillende bataljons gesjik um hem te sjtoppe. Maarsjalk Michel Ney - ieder nog 'nne troewe maarsjalk oonder Napoleon - belaoft zelfs an d'r kunning um Napoleon in 'n iezere kouw truuk te bringe. Mè in dis twie filmkes is te zie wie Ney bezjwiekt oonder de charme en charisma van zienge ouwe maester en zich mit zieng mansjappe bie Napoleon aansjluut.
Op 20 maart zit Napoleon wer op d'r troën in Paries en kunning Louis XVIII is oondertusje gevluch nao Gent. 't Frapante is dat Napoleon al oonderwaeg 'n edict oetvaardigd, dus nog vurdat e werkelik de mach truuk in han hat. Heë lut op 22 maart alle burgemaester oontsjloon, vaardigt 'n nuuj (die van vur 1814) groondwit oet en nimt alle gerestaureerde feodale titels aaf.
Oondertusje zit de res van Europa eindeloos te vergadere op 't congres van Wene. D'r wurd väöl geveerd, mè niks besjlote: 't congres danst, mè bewaegt neet. Totdat ze hure dat "heë wer truuk is" en ze hubbe wer 'nne gezamelikke vijand. De Britte en Hollendere verzamele hun troepe in wat noe Belsj is, bie Brussel, de Pruusje bie Name. De Oosteriekers en Russe komme vanoet 't ooste. Napoleon hat berichte nao hun versjik dat e ginge oorlog wil en zieng bedoeling alling vreedzaam is, mè dao geleuve zie nix va. Waetend dat zie 'm toch gunt aanvalle, kees Napoleon vur de bitste verdediging: de aanval. De dreiging oet 't ooste lut nog effe op zich wachte, dus wil Napoleon uursj de troepe in 't noorde versjloe. um zich daonao op de Oosteriekers en Russe te richte. Mè zoe wiëd, waet veer noe, kump 't neet mie.
Op 12 juni verlut Napoleon 't paliës en op 14 juni sjtikt e bie Charleroi de Samber uvver. Umdat d'r Britse aanveurder Wellington dach dat Napoleon via Berge zou komme en Charleroi dus 'n aafleidingsmanoevre zou zie, koes dis sjtad mekkelik iggenome were.
Op 16 juni versjlaet Napoleon de Pruusje bie Ligny, mè kin ze neet direk achtervolge, oëdur zie zich groëtendeels koeste truuktrikke. Maarsjalk Grouchy zit pas 'nne daag later de achtervolging in, richting 't ooste, terwiel ze nao 't noorde zun gevluch. Och op 16 juni vilt maarsjalk Ney de Britte aan bie 't kruuspeunt Quatre-Bras, mè Ney is te vurzichtig, uvversjat de Britte en kint 't kruuspeunt neet verovere. Op 18 juni volgt dan d'r sjlag bie Waterloo en tegeliek vilt Grouchy bie Waver de Pruusje aan. Mè Blücher kin zieng troepe sjmiddigs opnuuj inzitte bie Waterloo en wit daomit Napoleon te versjloe.
Op 22 juni daet Napoleon aafsjtand van d'r troën en beneumt zienge zoon tot Napoleon II. Mè dae is juus 4 jaor aod en op dat moment bie Marie-Louise in Wene. Napoleon vluch op 29 juni oet Malmaison en hoopt in 'n have nao Amerika te kinne vluchte. Op 7 juli trikke de Pruusje zelfs Paries in en op 15 juli gif Napoleon zich uvver op e Brits sjip, in de hoop dat zie hem asiel zalle verliëne. Mè in plaatsj daovan neme ze hem gevange en zitte hem op 't eiland St. Helena, oë heë in 1821 zal sjterve.
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
(Oet miniserie Napoleon 2002)
Nao 9 mond, op 26 februari 1815, ontsjnap Napoleon van Elba. Mit zieng liefwach van 600 man landt e op 1 maart an de Golfe-Juan. Heë reest via wat noe de "Route Napoleon" is, nao Paries. D'r were versjillende bataljons gesjik um hem te sjtoppe. Maarsjalk Michel Ney - ieder nog 'nne troewe maarsjalk oonder Napoleon - belaoft zelfs an d'r kunning um Napoleon in 'n iezere kouw truuk te bringe. Mè in dis twie filmkes is te zie wie Ney bezjwiekt oonder de charme en charisma van zienge ouwe maester en zich mit zieng mansjappe bie Napoleon aansjluut.
"S'il en est qui veut me tuer, me voilà!"
"Es aene meech wil vermoorde, hie bin eech!"
(Oet film Waterloo 1970)
Op 20 maart zit Napoleon wer op d'r troën in Paries en kunning Louis XVIII is oondertusje gevluch nao Gent. 't Frapante is dat Napoleon al oonderwaeg 'n edict oetvaardigd, dus nog vurdat e werkelik de mach truuk in han hat. Heë lut op 22 maart alle burgemaester oontsjloon, vaardigt 'n nuuj (die van vur 1814) groondwit oet en nimt alle gerestaureerde feodale titels aaf.
Oondertusje zit de res van Europa eindeloos te vergadere op 't congres van Wene. D'r wurd väöl geveerd, mè niks besjlote: 't congres danst, mè bewaegt neet. Totdat ze hure dat "heë wer truuk is" en ze hubbe wer 'nne gezamelikke vijand. De Britte en Hollendere verzamele hun troepe in wat noe Belsj is, bie Brussel, de Pruusje bie Name. De Oosteriekers en Russe komme vanoet 't ooste. Napoleon hat berichte nao hun versjik dat e ginge oorlog wil en zieng bedoeling alling vreedzaam is, mè dao geleuve zie nix va. Waetend dat zie 'm toch gunt aanvalle, kees Napoleon vur de bitste verdediging: de aanval. De dreiging oet 't ooste lut nog effe op zich wachte, dus wil Napoleon uursj de troepe in 't noorde versjloe. um zich daonao op de Oosteriekers en Russe te richte. Mè zoe wiëd, waet veer noe, kump 't neet mie.
Op 12 juni verlut Napoleon 't paliës en op 14 juni sjtikt e bie Charleroi de Samber uvver. Umdat d'r Britse aanveurder Wellington dach dat Napoleon via Berge zou komme en Charleroi dus 'n aafleidingsmanoevre zou zie, koes dis sjtad mekkelik iggenome were.
Op 16 juni versjlaet Napoleon de Pruusje bie Ligny, mè kin ze neet direk achtervolge, oëdur zie zich groëtendeels koeste truuktrikke. Maarsjalk Grouchy zit pas 'nne daag later de achtervolging in, richting 't ooste, terwiel ze nao 't noorde zun gevluch. Och op 16 juni vilt maarsjalk Ney de Britte aan bie 't kruuspeunt Quatre-Bras, mè Ney is te vurzichtig, uvversjat de Britte en kint 't kruuspeunt neet verovere. Op 18 juni volgt dan d'r sjlag bie Waterloo en tegeliek vilt Grouchy bie Waver de Pruusje aan. Mè Blücher kin zieng troepe sjmiddigs opnuuj inzitte bie Waterloo en wit daomit Napoleon te versjloe.
Op 22 juni daet Napoleon aafsjtand van d'r troën en beneumt zienge zoon tot Napoleon II. Mè dae is juus 4 jaor aod en op dat moment bie Marie-Louise in Wene. Napoleon vluch op 29 juni oet Malmaison en hoopt in 'n have nao Amerika te kinne vluchte. Op 7 juli trikke de Pruusje zelfs Paries in en op 15 juli gif Napoleon zich uvver op e Brits sjip, in de hoop dat zie hem asiel zalle verliëne. Mè in plaatsj daovan neme ze hem gevange en zitte hem op 't eiland St. Helena, oë heë in 1821 zal sjterve.
Bekiek hie aander jubilea van 2015.
zondag 5 april 2015
Baaj naajt
Sins dat vur sateliete um de Aerd hubbe drieje, kin vur och vanaf 'nne aafsjtand nao de Aerd kieke. Zoe hub vur GPS en Google-Earth an die sateliete te danke, juus wie de waersvursjpellinge. Och make ze prachtige foto's, bevurbeeld in de nach:
.
(Zonsoondergank in Europa en Afrika)
(Sicilië en Italië uvverdag)
(Sicilië en Italië sjnachs)
(de ganse weld in 't duuster, samegesjtilde foto)
(Londe, Paris, Benelux en Ruhrgebied)
(Hollend en Belsj)
(Perzische Golf: Saudi-Arabië, Koeweit | Noord--> )
.
Abonneren op:
Posts (Atom)